yr oedd y brenin erbyn hyn ar fin henaint, ac ebai ef,—
"O haneswyr, yr wyf yn dechre mynd yn hen, ac y mae'r nerth a'r awydd i ddarllen yn prinhau. Dywedwch hanes y byd wrthyf ar lai o eiriau, ac mewn ychydig gyfrolau, eto yn gynhwysfawr."
Aeth yr haneswyr, ac ymhen deng mlynedd, gwelwyd gorymdaith arafach yn dod at y llys. Gyda'r gwŷr yr oedd eliffant ieuanc, yn cludo pum cant o gyfrolau. Erbyn hyn yr oedd y brenin yn hen, ac yn dechre crymu dan bwys ei waith, ac ebe ef wrth yr haneswyr,—
"Nid oes digon o'm hoes yn aros i mi ddarllen hyd yn oed y llyfrau hyn. Ewch yn ol, a chrynhowch eto. A dowch yn ol ar frys."
Trodd yr haneswyr yn ol, yn araf frysiog. Ymhen pum mlynedd gwelwyd hwy'n dod yn ol, ac arwyddion henaint yn amlwg arnynt. Yn eu canol yr oedd asen ieuanc yn cludo un gyfrol. Ac ebe hwy wrth y brenin,—
"O frenin, bydd byw byth. Wele ni wedi crynhoi hanes dynol ryw i un gyfrol, ac nid oes dim hanfodol wedi ei adael allan o hono.
Ac ebai'r brenin yn llesg,—" Yr wyf yn flinedig hyd angau.
Y mae awr fy ymddatodiad yn nesu, a rhaid i mi gau fy llygaid ar y byd a dynol ryw heb wybod eu hanes. Oherwydd ni fedraf ddarllen yr un llyfr byth mwy.'
"Nid felly, O frenin," ebe arweinydd yr haneswyr, a'i bwysau ar ben ei ffon, " yr ydym wedi crynhoi hanes pawb a phob dyn i dri gair, sy'n grynhodeb o hanes holl ddynol ryw."
