Cenadon Hedd/Mr. W. Williams, Tyhen
| ← Y Parch. T. Jones, Llanddarog | Cenadon Hedd gan William Jones, Cwmaman |
Mr. Thomas Jones, Hendre → |
MR. WILLIAM WILLIAMS, TYHEN
(GYNT MEIDRIM).
GANWYD W. Williams yn y flwyddyn 1769. Pa le y ganwyd ef, a phwy oedd ei dad a'i fam, nid yw yn hysbys; ond yn ol ei hanes ef, cafodd ei adael gan ei fam pan oddeutu tri mis oed, mewn gwely hen wraig yn mhentref Meidrim, o'r enw Elizabeth Samuel; ac iddi hithau ffoi ymaith, ac ni welwyd mwyach mo honi. Er iddo gael ei adael yn estron diymgeledd, heb dad na mam, eto gofalodd Duw am dano fel Moses gynt yn y cawell llafrwyn; bu Rhagluniaeth yn dirion iawn o hono, er iddo gael ei drosi i lawer man. Goruwchlywodraethwyd llawer o bethau tuag at William Williams er ateb dyben da: bu yn cael ei fagu mewn dau neu dri o fanau. Yr olaf o ba rai ydoedd gyda hen wraig Cwmtrihaiarn, ger llaw Tyhen. Yn yr amser hwnw y teimlodd gyntaf oddiwrth bethau yr efengyl. Aeth уг hen wraig ag ef i'r society mewn fferm o'r enw Leger, pryd y dygwyddodd i'r Parch. W. Williams, Pantycelyn, fod yno. Teimlodd William bach effeithiau y gwirionedd yn ymaflyd gymaint yn ei feddwl, nes methu myned i'w wely y nos hono heb fyned ar ei liniau ger bron Duw i lefain am drugaredd. Cymerodd hyn le pan oedd oddeutu naw neu ddeg oed.
Aeth oddiwrth yr hen wraig i wasanaethu; ac fe ddygwyddodd iddo fyned i deulu â phlant annuwiol iawn ynddo; gogwyddodd yntau gyda eu hagweddau cellwerus, a thrwy hyny collodd y teimladau crefyddol i raddau pell iawn, ond nid yn hollol. Byddai ynddo trwy y cwbl awydd mawr i ddysgu hymnau, ac fe ddysgodd lawer o honynt. Yr oedd hymnau y Parch. W. Williams ganddo ar ei gof fel rhyw orlif wrth law yn wastadol; ddim ond codi y llifddor, byrlyment allan yn ddibendraw. Wedi eu dysgu byddai yn myned i'r llyfr hymnau i'w darllen; trwy hyny daeth i ddarllen y Bibl yn lled dda, heb un fantais arall. Aeth ryw dro i wrando y Parch. Gabriel Rees, Pant-howell (B.), yn pregethu yn Salem, ger St. Clears. Ymaflodd y gwirionedd gyda nerth ac awdurdod mawr yn ei feddwl, nes oedd yn methu gwybod pa fodd i fyned adref. Bu felly dan wasgfa yn agos i ddwy flynedd, heb benderfynu tori trwyddi; ond trymach, trymach oedd y baich yn myned, nes iddo gredu mai "yr Arglwydd Efe sydd Dduw," ac ar ei ol ef yr ai. Cafodd ei gymhell gan wahanol enwadau, ond yr oedd gogwydd ei feddwl at y Methodistiaid; ymunodd â hwynt yn Bancyfelin. Wrth ddyfod adref dydd Sadwrn, pan derbyniwyd ef yn gyflawn aelod, gofynwyd iddo gan hen wraig oedd yn byw yn Penbigwrn, ger y lle uchod, a ydoedd wedi ei gyflawn aelodi. Atebodd yn wylaidd iawn ei fod. "Wil, Wil," ebe yr hen wraig, "mae gyda fi un peth yn dy erbyn di; yr wyf wedi clywed dy fod ar fwriad i briodi, a hithau (yr eneth) yn y byd, a thithau yn yr eglwys; 'nawr un o ddau beth raid i ti wneyd." Effeithiodd hyny yn fawr ar ei feddwl; methodd gysgu trwy y nos; and fe benderfynodd fod gadael yr eneth yn well na gadael crefydd, a'u gadael hi a wnaeth am agos i haner blwyddyn, heb wneyd yr un gyfeillach â hi. Yn mhent yr ysbaid hyny o amser cymerodd diwygiad mawr le yn Meidrim a'i chyffiniau, pryd y cafodd yr eneth uchod y fraint o ddyfod i mewn i'r eglwys; trwy hyny agorodd Rhagluniaeth ddoeth y drws iddynt fyned i'r sefyllfa briodasol, heb roi drygair i grefydd na dolurio crefyddwyr; ond cyfamod i gael ei dori oedd hwn. Daliodd o ddeg i ugain mlynedd, pryd y bu hi farw; ond digon tebyg fod rhwng eu heneidiau â Duw gwlwm cryf na ddetyd byth.
Cafodd yntau ei ddwyn i amgylchiadau pur isel mewn pethau bydol. Cymerodd dyddyn ger Cwmbach, ac yr oedd ardreth fawr arno; trwy hyny aeth mor dlawd nes gorfu arno wneuthur arwerthiad cyhoeddus. Ar ddydd yr arwerthiad dywedodd, a'r dagrau ar ei ruddiau, "Nawr, ofynwyr, mae y cwbl i'ch llaw; ond un peth wyf yn deisyf arnoch, atolwg, gadewch i mi gadw y Bibl." Yr oedd hyn yn dangos fod gwirioneddau y Bibl wedi eu cerfio gan Ysbryd Duw ar ei galon, a'r ffrwyth o hyny yn ymddangos yn ei fywyd gonest a diddichell.
Cafodd ei anog gan eglwys Meidrim i ddechreu pregethu; ufuddhaodd i'r alwad, a bu yn ffyddlon yn ol ei allu am agos i bedair blynedd ar ddeg ar ugain. Yr oedd y rhan ddiweddaf o'i oes yn lled gysurus yn mhob ystyr, ond pan oedd ei gorph yn prysur ddadfeilio; cafodd y fraint o ddyfod i foddion gras hyd y diwedd. Yr oedd profion ynddo ei fod yn un o'r cyfiawnion, o herwydd yr oedd ei lwybr yn myned oleuach, oleuach, fel yr oedd yn nesau i wlad y goleuni. Bu farw Rhagfyr 6, 1849, yn 80ain oed. Yr oedd ei fywyd santaidd yn ddigon o brawf iddo gael ei ddwyn gan angylion i fynwes Abraham. Dau ddiwrnod cyn ei ymadawiad cafodd ei ddwyn i ben Pisgah i gael golwg ar y wlad bell, a'r Brenin yn ei degwch. Cafodd Moses olwg ar wlad yr addewid, ond ni chafodd fyned iddi; ond cafodd W. W. fyned i wlad llawer iawn gwell na hono; ac y mae y ddau yn awr gyda'u gilydd yn cydwledda heb un gofid. Y Llun canlynol ymgasglodd tyrfa fawr yn nghyd i dalu eu teyrnged olaf o barch iddo, trwy ganlyn ei ran farwol i dy ei hir gartref. Cyn cychwyn o'r tŷ, darllenodd a gweddiodd un o'i frodyr crefyddol; yna cychwynwyd tua'r gladdfa. Aed a'i gorph i gapel y Tyhen, i'r hwn y perthynai. Pregethodd y Parch. Jonah Edwards, Cwmbach, yn dra phriodol ar yr achlysur. Ymadawodd y gynulleidfa mewn teimladau galarus ar ol eu hanwyl dad, gan ofidio yn ddwys am na chaent weled ei wyneb ef mwyach. Yr oedd ei farwolaeth yn golled fawr i'r eglwysi cymydogaethol, a'r wlad yn gyffredinol; ond yn neillduol i eglwys y TyhenCollwyd canwyll oedd yn llosgi, a halen oedd yn halltu.
Yr oedd W. W. yn hynod am feithrin crefydd bersonol; darllenai lawer ar y Bibl, ac ymroddai i fyw mewn cymundeb a'r Arglwydd. Byddai yn hynod o barod i ymddyddan am bethau ysbrydol. Siaradai mewn cyfarfodydd neillduol nes peri teimlad a gwres crefyddol yn mhob calon ystyriol yn y lle. Yr oedd yn hynod ddidderbyn wyneb; dywedai wrthynt yn ddiweniaith am eu beiau, a chynygiai eu hadnewyddu a'u gwellhau trwy y gwirionedd. Pleidiai y ddysgyblaeth A'i holl galon; a byddai ambell un oedd yn caru ei feluschwantau yn fwy na charu Duw, yn tramgwyddo cymaint wrtho nes ei gablu; ond er hyn yn parhau i lefaru yr oedd ef, pa un a wnaent hwy ai gwrando ai peidio. Yr oedd cynyddu mewn gras a phrofiad ysbrydol yn fwy o beth ganddo na dim arall, ac yr oedd pawb o'i gwmpas yn gorfod dweyd ei fod yn ddyn duwiol. Yr oedd geiriau Duw yn well ganddo na'i ymborth angenrheidiol. Yr oedd ffyrdd crefydd yn ffyrdd hyfrydwch iddo, a'i holl lwybrau yn heddwch. Byddai yn pregethu yn fywiog; yr oedd wrthi a'i holl egni. Yr oedd ganddo olygiadau clir am holl bynciau sylfaenol Cristionogaeth. Ni byddai byth yn blino dynion â meithder, ond byddai bob amser yn crynhoi ei gynghorion i ychydig o eiriau cynwysfawr ac ysgrythyrol. Yr oedd yn wastad yn dyrchafu gogoniant y Cyfryngwr, a'i ddymunoldeb fel Gwaredwr i bechaduriaid.