Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth/Fel Cristion

← Mr. Edwards fel Dyn

Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth gan John Evans, Abermeurig

Fel Gweinidog →

PENOD III.

Fel Cristion.

EI DROEDIGAETH AMLWG—DIRGEL-FANAU—MR. THOMAS, Y PENTREF—YN EI DEULU—YMARWEDDIAD CYFFREDINOL.

MAE i'r gair Cristion, fel yr arferwn ef yma, dri ystyr: 1. Cristion o ran proffes; 2. Un felly o ran cyflwr rhyngddo â Duw; 3. Un amlwg felly i bob dyn. Mae y cyfuniad o'r tri yn gwneyd Cristion cyflawn. Nid ydym yn myned i brofi fod Mr. Edwards felly; pe byddem yn gwneyd ymgais at hyny, byddai miloedd yn barod i ddweyd, "Dyna beth heb angen am dano." Yr oedd golwg Cristion yn ei wyneb, naws Cristion ar ei ysbryd, geiriau Cristion yn ei enau, a gweithredoedd Cristion yn ei ddwylaw. Gall llwch ymdaenu dros yr eira, ac ymgymysgu âg ef, ond nid oes neb oblegid hyny yn myned i brofi fod yr eira yn wyn. Gall yr afon ymdroelli ac ymddolenu wrth redeg trwy y dyffryn, ond nid yw neb oblegid hyny yn myned i brofi ei bod yn rhedeg tua'r môr. Yr oedd gwaeleddau yn perthyn i Mr. Edwards, ond yr oedd y rhinweddau a'r grasusau gymaint yn fwy prominent ynddo, fel yr oedd ei dduwioldeb uwchlaw amheuaeth. Yr oedd ei ymddangosiad dymunol, a'r doraeth dda o synwyr cyffredin oedd ynddo, yn gwneyd y Cristion yn fwy amlwg mewn cysylltiad âg ef, hyd yn nod na llawer o'i frodyr yn y weinidogaeth. Ac, i ganmol ei Gristionogaeth yn fwy, yr ydym yn gallu tystio i ni glywed rhai yn achwyn arno. "Gwae chwi," meddai Crist, "pan ddywedo pob dyn yn dda am danoch; canys felly y gwnaeth eu tadau hwynt i'r gau broffwydi." Rhai yn dweyd ei fod wedi bod yn rhy galed wrthynt mewn disgyblaeth oedd y rhai hyny. Pa fodd bynag, a barnu oddiwrth gymeriad cyffredinol Mr. Edwards, gallem feddwl mai y rhai a ddywedent ei fod yn rhy dyner wrth ddisgyblu, yw y rhai agosaf i'w lle. Ond, a chaniatau fod ynddo golliadau, yr ydym braidd yn sicr, yn ei holl ymwneyd â dynion, fod rhinweddau Cristion da yn rhy amlwg i'w gwadu ynddo, sef cymwynasgarwch, addfwynder, hirymaros, a chariad o galon bur. Yr oedd mor debyg a neb a adwaenem i fod yn un o'r "rhai ysbrydol," y dywed Paul wrthynt am "adgyweirio y rhai a oddiweddid ar ryw fai."

Byddai yn llawer o ameuthyn i grefyddwyr yr oes hon pe byddent yn aros yn fyfyrgar uwchben yr hanes a rydd Mr. Edwards am ei dröedigaeth, pan oedd oddeutu ugain oed. Mae yr hanes am rai yn cael tröedigaeth amlwg fel efe, yn beth prin iawn yn Nghymru er's blynyddoedd. Gwelir ei fod wedi cael dechreu teimlo nerthoedd y byd a ddaw," ac iddo allu myned i'w ffordd ei hun am ryw gymaint drachefn o ran y rhai hyny, nes i'r "llef ddistaw fain" ei gyrhaeddyd, yn yr wythnos o bregethu fu yn y Cwm, Gwelir yn amlwg ynddo ef y gall tröedigaeth gyflawn pechadur fod yn waith graddol. Mae yn cynwys y cyfiawnhau a'r aileni, y rhai sydd bob un o honynt yn weithred a gyflawnir ar unwaith; ond tröedigaeth, ac argyhoeddiad hefyd, yn fwy tebyg i'r sancteiddhad-yn waith graddol. Bu ef yn hir mewn ystorm, a chafodd ymdrechfa galed pan yn "gwingo yn erbyn y symbylau." Yr oedd fel nodwydd y morwr, yn hynod o sigledig gan ddylanwad y gwyntoedd, ac yn methu penderfynu y cyfeiriad. O'r diwedd, aeth attyniad y groes yn gryfach na phob dylanwad arall, a safodd a'i olwg ar Galfaria. O hyn allan yr ydym yn ei weled yn filwr, wedi gwisgo yr arfogaeth, a thyngu llw o ffyddlondeb i Grist, ac yn rhyfela yn wrol o dan ei faner. Bu mewn ymdrechfa ofnadwy â'r "cawr anghrediniaeth," nes bu iddo bron golli y dydd. Ond enill a wnaeth, a daeth allan i "gadarnhau ei frodyr yn fwy nag erioed."

Meddylier am y lleoedd dirgel oedd ganddo,-un yn ymyl y tŷ, y llall ar lan y nant heb fod ymhell o'r tŷ, a'r llall yn Llechwedddyrus, pan oedd yn gweithio yn y gwaith yn Copperhill. Mae Mr. Davies, y cyfeiriasom ato o'r blaen, yn rhoddi yr hanes canlynol:"Mae y Fron, preswylfod Mr. Edwards, yn ffinio â fferm Pentre Brunant. Byddai Mr. Thomas, y Pentre, yn arfer codi yn foreu iawn yn yr haf, i edrych am y defaid, rhag iddynt ddyfod i lawr o'r mynydd a gwneyd niwed i'r cnydau. Byddai yn codi ar foreu Sabbath, fel boreuau eraill, o gwmpas tri o'r gloch. Mae Cwm Cul rhwng y Fron a'r Pentre, a nant fechan yn rhedeg trwyddo. Ar un boreu Sabbath, gwelodd Mr. Thomas y gwr o'r Fron ar ei liniau yn y Cwm Cul hwn, ac arwyddion arno ei fod yn ymdrechu yn galed â Duw, pan oedd pawb eraill yn eu gwelyau. Byddai Mr. Thomas yn arfer dweyd, 'O'r fath golled fyddai ei golli!" Mae plentyn iachus a chryf am y fron yn fynych, ac yn sugno yn helaeth o honi. Ac wedi dyfod i redeg o amgylch ar ol ei bethau, rhaid iddo fyned i'r tŷ yn fynych i 'mofyn am damaid. Cristion iach a chryf oedd Mr. Edwards, a rhaid oedd iddo yn fynych wrth ddidwyll laeth y gair, a rhedeg am damaid i'r dirgel, a hyny rhwng y prydiau mawr fyddai yn gael gyda'i frodyr yn y cysegr yn gyhoeddus. Fel y mae gan y bugeiliaid ar y mynydd eu bwthynod neillduol, lle y maent yn ymgysgodi ar gawod, yn gorphwys ganol dydd, yn bwyta eu prydiau bychain, yn dadluddedu, ac yn ymgysuro, pryd na allent fod yn eu cartrefi cyhoeddus; felly yr oedd ganddo yntau ei luest bugail, a gwnelai ddefnydd da o hono.

Yr oedd ei ofal yn fawr hefyd am ordinhadau cyhoeddus crefydd. Dywed Mr. Morgan Morgans, blaenor yn Cwmystwyth, fel y canlyn: "Cryn gamp i neb gyraedd tir uwch nag ef mewn crefydd. Medrai ddweyd pan yn marw mai dau gyfarfod a esgeulusodd yn ystod ei holl oes grefyddol. Dywedai mai yn y cyfarfod gweddi yr oedd yn cael y cymorth mwyaf i wneyd ei bregethau. Gallwn ninau sicrhau fod ei bresenoldeb yn y cyfarfod gweddi a'r cyfarfod eglwysig, yn arwydd i ni bob amser na byddai y cyfryw gyfarfodydd yn amddifad o ysbryd crefydd."

Yr oedd yr un fath yn ei deulu. Caiff ei fab, Mr. M. Edwards, C.M., lefaru" Yr oedd yn ffyddlon i Dduw yn ei holl dy. Ni welsom ef yn esgeuluso y ddyledswydd deuluaidd yn ystod ei holl fywyd, hwyr na boreu, Sabbath nac wythnos; ac ni ddangosodd un math o anghyfleustra nac anhawstra i'w chyflawni, pa beth bynag fyddai yr amgylchiadau. Yr oedd pob peth i roddi ffordd i hon. A phan yn ei gystudd diweddaf, yn methu bron ag anadlu gan wendid, cyflawnai hi a'i bwys ar ben ei ffon, hyd yr wythnos olaf y bu fyw. Byddai raid cael yr holl deulu i amgylchu yr allor, a phob un i ddweyd adnod. Yna darllenai ychydig o adnodau, a byddai yn bur hoff o wneyd hyny o'r Salmau. Cawsom lawer iawn o hyfforddiadau crefyddol ganddo pan yn cyflawni y ddyledswydd hon, a chynghorai ni yn fynych, a dagrau ar ei ruddiau, fel y gadawai argraff ddofn ar ein meddyliau ei fod wrthi o ddifrif. Yr oedd yn hoff iawn o siarad wrthym fel plant am Grist a'i ddioddefiadau, nes meithrin teimladau tyner ynom at y Gwaredwr. Ymdrechai ein cael i bob moddion o ras, yn enwedig y cyfarfod eglwysig; a chymerai ofal mawr i'n hatal i bob math o leoedd. amheus, megis ffeiriau, &c. Yr oedd ganddo barch neillduol i'r Sabbath, a gosodai bwys mawr ar ei gadw yn sanctaidd, trwy beidio siarad dim ond a fyddai yn gweddu i waith y dydd. Teimlai i'r byw wrth weled dynion yn gwneyd gwas o'r dydd i wag rodiana ac ymweled â'u gilydd.

"Yr oedd yn amlwg arno bob amser ei fod yn teimlo yn ddwys oblegid pwysigrwydd y gwaith crefyddol. Nid oedd un amser yn myned i'r odfeuon cyhoeddus heb fyned i'r fangre ddirgel gerllaw y ty, lle y treuliai gryn lawer o'i amser. Pan gawsai odfa galed, byddai yn gruddfan yn uchel, ac yn myned i'r un lle i ddweyd ei dywydd yn ngeiriau y bardd,

'Beth yw'r achos bod fy Arglwydd
Hawddgar grasol yn pellhau?'

Brydiau eraill, byddai yn llawen iawn, ac yn diolch am yr odfeuon gwlithog."

Dyna ei gymeriad yn nghyfrif ei blant. Diameu fod y dwysder crefyddol fyddai yn ei hynodi bob amser, a'r anwyldeb anghyffredin a deimlai at bob math o foddion gras, wedi cael eu cynyrchu, nid yn unig gan ei dduwioldeb personol dwfn, ond hefyd, i raddau, gan ansawdd ysbrydol dda yr eglwys y perthynai iddi, yn enwedig ei sefydliad o gyfarfod gweddi, i ofyn am dywalltiad o'r Ysbryd Glan. Yr oedd hwn bob nos Lun, a chymerai yntau ran arbenig ynddo. A dywed Mr. Abraham Oliver fod y cyfarfod hwn wedi bod yn llesol iawn i fywyd ysbrydol yr eglwys trwy y blynyddoedd. Pethau fel yma a'i cododd i fod yn weithiwr mor galed dros grefydd, gartref ac ymhob lle arall. Yr oedd yn barod i bob gweithred dda. Dywedai y Parch. Dr. Edwards, Aberystwyth, yn ei gladdedigaeth, wedi dangos fod rhyw neillduolion amlwg yn perthyn i'r gweinidogion a fu farw bron yr un amser ag ef :—" Ond am y brawd hwn," meddai, "nid oedd dim neillduolrwydd yn perthyn iddo ef, Cristion cyfan ydoedd, llawn ymhob cylch. Yr oedd barchusach yn yn Sir Aberteifi nag unman arall, am mai pobl Sir Aberteifi oedd yn ei adnabod oreu. Onid yw peth fel yna yn gymhelliad i ni fod yn ddynion da a chysegredig i Iesu Grist? Yr oeddwn yn teimlo wrth glywed y blaenor, Mr. Morgans, yn adrodd hanes y brawd, pe buaswn yn dyfod yma yn anffyddiwr, y buaswn yn ymadael oddiyma yn Gristion. Yr wyf yn credu mewn Cristionogaeth. Gallasem dybied, pan y mae yr Arglwydd yn cymeryd dynion da fel hyn oddiarnom, bod Cristionogaeth yn myned i ddarfod o'r tir; ond tra y bydd y pulpud yn cael ei lanw gan ddynion da, os nad mawr, ni fedr y gelyn byth ein gorchfygu."