Cofiant y diweddar Barch Evan Rowlands, Ebenezer, Pontypwl/Galar-gan
| ← Cofiant | Cofiant y diweddar Barch Evan Rowlands, Ebenezer, Pontypwl gan Ellis Hughes, Penmaen |
GALAR-GAN
AR FARWOLAETH Y
Parch. EVAN ROWLANDS, Ebenezer,
PONTYPOOL,
Yr hwn a fu farw Ebrill 23ain, 1861, yn 68 mlwydd oed.
Gan. Mr. EDMUND JONES, Ebenezer.
SON am Rowlands, Ebenezer,
Sydd i mi'n ddifyrwch mawr,
Yn ei gwmni gyda phleser
Gynt y treuliais lawer awr;
Mewn ymddiddan cyfrinachol
Am wahanol bynciau'r dydd;
Neu am grefydd ymarferol,
Ynte athrawiaethau'r ffydd.
Mynych hefyd bûm yn gwrando
Arno gyda budd a blas
Yn cyhoeddi a darlunio
Trefn iachawdwriaeth gras;
'Rhyn a wnai ar rai adegau
'Mhell tuhwnt i ddysgwyl dyn;
Esgyn byddai'r fath ddring-raddau,
Nes anghofio braidd ei hun.
Ond yn nghanol ei frwdfrydedd,
A phan wedi'i lyncu'n lân
Gan ddylanwad y gwirionedd,
A'i deimladau fel ar dân;
Medrai yno'n dra rhyfeddol,
A naturiol yn mhob rhan,
Adfeddianu'i hun yn hollol,
Heb ddiffygion mewn un man.
Dyma lle'r oedd cuddiad cryfder,
'Rhwn mor enwog gynt a fu,
Am fod ynddo'n cwrdd mewn cymod
Eithaf nodau o bob tu;
Weithiau'r oedd fel taran nerthol,
Nes yn taro pawb yn syn;
'Reiliad nesaf mor ddigynhwrf
Ag yw'r dyfroedd yn y llyn.
Weithiau'r oedd fel corwynt uchel,
Weithiau fel yr awel lwys;
Weithiau fel y fellten danbaid,
Weithiau'n hafaidd iawn a mwys;
Weithiau fel rhyferthwy'n llifo,
Gan ysgubo'r oll yn lân;
Weithiau'n disgyn oddiwrtho
Rhyw gawodau o wlith mân.
Fel cyfangorff o eithriadau,
Weithiau byddai'n fywiog iawn,
Mewn hedegog ddrychfeddyliau,
Ac athrylith ynddo'n llawn;
Brydiau eraill, byddai'n farwaidd—
Pruddglwyf oedd ei gyson groes,
Yr hwn deimlad wnaeth ei argraff
Arno'n ddwys ar derfyn oes.
Er bod golwg gadarn, gawraidd,
Ar ei gorph ac yn ei wedd;
Eto nychlyd oedd a gwanaidd
Hir flynyddau cyn ei fedd;
Felly'r meddwl mawr, gafaelgar,
Fu mor dreiddgar drwyddo draw,
Hwnw'n raddol oll a wywodd,
Gyda'r corph ysgydwodd law.
Dyna'r modd dybenodd gyrfa
Un fu'n enwog yn ei ddydd;
Un a'i enw fydd mewn coffa,
Er i'w gorph falurio'n bridd;
Un â'i enw berarogla
Amryw oesau gyda'r llu;
Un o'r tri chadarnwyr cynta',
'N eglwys Ebenezer fu.
O ran dullwedd pregethwrol,
Nid oedd gaboledig iawn;
Eto'n gryf a dylanwadol,
Ac amrywiaeth ynddo'n llawn;
Medrai drin yr athrawiaethol,
'R egwyddorion o bob rhyw,
A'u hesbonio'n gysylltiadol,
'Nol dysgeidiaeth Llyfr Duw.
Fel meddyliwr, 'roedd yn wreiddiol,
A chyfansawdd ynddo'i hun;
Nid oedd byth mewn gwisg fenthycol,
Yn dynwared unrhyw ddyn;
Gwir, y codai mewn rhan weithiau
Ddrychfeddyliau amryw rai;
Eto'u gwisgo a'u traddodi
Yn ei ddull ei hun a wnai.
Cyrhaedd cylch y weinidogaeth,
Nid trwy gyfrwng dysg a wnaeth;
Ond cymhwysder ei swyddogaeth
Oddi uchod iddo ddaeth;
Yntau ati ymgyflwynodd,
Gorph a meddwl yn un fryd,
Dawn ac amser a gysegrodd,
A'i ymdrechion oll yn nghyd.
Ni fu neb yn fwy gafaelgar
Ac ymroddgar ar ei daith,
Nag oedd ef yn mhob cysylltiad,
Hyd orpheniad ei ddydd gwaith;
Gwir lafurus, athraw cymhwys,
Ydoedd ef yn Eglwys Dduw,
Tra mewn nerth, a iechyd ganddo,
Ei ffyddlonach ni bu'n fyw.
Mewn gwybodaeth ysgrythyrol,
Dringodd ef yn uchel iawn,
A chymhwysder esboniadol
A breswyliai ynddo'n llawn;
Medrai borthi'r praidd yn gyson
A'r danteithion goreu'u rhyw,
Ac arlwyo'r bwrdd yn odiaeth,
O'r amrywiaeth sy'n Ngair Duw.
Eto dysgu egwyddorion
Cristionogaeth yn mhob rhan,
Fu prif nod ei weinidogaeth,
I ryw fesur, yn mhob man;
Ac mewn dysgu pethau felly,
Ni fu'n agos nac yn mhell,
Yn mhlith holl Genhadon Iesu,
Y mae'n ddiau, neb oedd well.
Yn yr eglwys megis blaenor,
Hefyd 'roedd yn enwog iawn;
Iddi byddai'n ŵr o gynghor,
A chymhwysder ynddo'n llawn;
Medrai godi'r gwan digalon,
Medrai gwympo'r balch diras,
Medrai wledda'r pererinion
Ar y manna peraidd flas.
Eilwaith, pan mewn cyfarfodydd,
Gyda brodyr uwch mewn dysg,
Cymeradwy ydoedd beunydd,
A derbyniol yn eu mysg;
Parch ac urddas delid iddo
Gan bob graddau yn mhob man,
Pawb feddyliai'n dda am dano,
A'i hadwaenent ef mewn rhan.
Uchel ydoedd mewn nodweddiad,
Dyn a Christion, yr un wedd;
Dan ei goron mewn anrhydedd
Y disgynodd ef i'r bedd;
Ni fu 'rioed yn warth i grefydd,
Nac i'r eglwys yn un pla;
Ond yn hytrach addurn beunydd
Iddi oedd ei enw da.
Annibynwr egwyddorol
Ydoedd ef o ran ei farn;
Ond am gulni sêl sectyddol
Ni cheid ynddo braidd un darn;
Yn ei fywyd dyn rhyddfrydig
At bob enwad ydoedd e';
Wedi'i farw, dyrchafedig
Yw ei enw trwy'r holl le.
'Roedd fel cyfaill eto'n gywir,
A diddichell yn ei nod,
Ac yn siriol, hawddgar, geirwir,
'Nun â'i air o hyd yn bod;
Nid oedd ynddo ddim yn wamal,
Neu anwadal mewn un wedd,
Medrai hefyd ddal cyfrinach
Mewn dystawrwydd fel y bedd.
Dyma'r gwr mewn gwir ddarluniad,
A'i gymeriad wedi'i roi,
Enwog oedd yn mhob cysylltiad,
Ynddo yma bu'n ymdroi;
Un mewn nod ac ymddygiadau,
Fel mewn geiriau oedd o hyd,
Yn addysgu i bob graddau
Foes a rhinwedd yn un fryd.
Dyna'i nodwedd egwyddorol,
Pan oedd gyda ni yn byw,
Un yn hoffi gwneud daioni,
Er llesoli dynolryw;
Ac am hyny teimlir colled
Ar ei ol, ac hiraeth mawr,
Gan yr oll o'i hen gydnabod,
Oddiamgylch yma'n awr.
Yr oedd ef yn marn y werin
Yn ddyn cysegredig iawn;
Dyn crefyddol anghyffredin,
A phob rhinwedd ynddo'n llawn;
Dyn heddychlon yn mhlith dynion,
Parod oedd i guddio'r bai;
Ond aberthu egwyddorion,
Er gwneud hyny, byth nis gwnai.
Dyna'r dyn a'i holl hynodrwydd,
Fu'n oruchel yn ei ddydd;
Ond er hyny, mewn dystawrwydd
Gorwedd heddyw yn y pridd;
Yr y'm ninau am ddymuno
Heddwch fo i'w lwch yn awr,
Yn y graian oer i huno,
Hyd yr adgyfodiad mawr.
Bu ef fyw am dalm o amser
Wedi gorphen ei ddydd gwaith,
Methiant meddwl ac iselder
A'i gorchfygodd ar ei daith;
'Rhyn a'i gwnaeth mor brudd a gorwael,
Hyd nes oedd fel baban bron,
Rai blynyddau cyn ymadael
A chyffiniau'r ddaear hon.
Felly, dyma'r hwn fu unwaith
'Nun o gewri mawr y ffydd,
'Rhwn gyflawnodd lawer campwaith,
A gwrhydri yn ei ddydd;
Ar y terfyn bron o sylw,
Gan ei holl gyfeillion gwiw;
Can's mewn rhan edrychent arno
Fel yn farw, er yn fyw.
Ac mae hyn i ni yn dysgu
Fod cael marw yn y gwaith,
Yn fwy bendith na hir nychu
Oddi amgylch pen y daith;
Can's cael marw yn eu swyddau,
Ac yn eu cysegrol wisg,
Gadwa enwau rhai personau
Mewn hir goffa yn ein mysg.
Marw'n nghanol ffrwst yr yrfa,
Megis Moses, sydd yn fraint,
Hyn gynyrcha'r effaith ddwysa',
Gyda galar mwya'i faint;
Marw dan ogoniant Williams,
Yn Ynysoedd Môr y Dê—
Dyna ddyn, mewn rhyw ystyriaeth,
Yn cael marw yn ei le.
Felly'n hanwyl gyfaill Rowlands,
Credwn buasai yn fawrhad
Iddo farw pan mewn urddas,
Ac yn enwog trwy'r holl wlad;
Hyn fuasai yn creu tristwch,
Gyda galar llawer mwy,
Ac yn dryllio ar y t'rawiad
Ambell galon bron yn ddwy.
Hyn fuasai'n peri syndod
A chyffroad trwy bob rhan,
Pe'n cael marw ryw ddiwrnod
Pan oedd ar ei uchel fan;
Ond nid felly, bu yn aros
Am flynyddau yn ein mysg,
Mewn neillduedd, wedi diosg
Ymaith ei swyddogol wisg.
Ac am hyny, pan ddaeth angau,
Yn ei greulonderau llym,
I roi'r ergyd olaf iddo,
Ni effeithiodd nemawr ddim
Ar deimladau ei gydnabod,
Ni fu'n alaeth o fawr hynt;
Canys amryw a ddysgwylient
Am y newydd hwnw'n gynt.
'Roedd ei fethiant a'i hir nychdod,
I ryw raddau'n parotoi
Ein meddyliau i gyfarfod
Yr amgylchiad heb gyffroi;
Eto'n teimlo'n ddwys, ddifrifol,
Trwy'n mynwesau pan y daeth
Awr y ffarwel ymadawol,
Awr y cyfyngderau caeth.
Cario'r groes heb un grwgnachrwydd
Wnaeth ef yma gyda ni,
Gan ymgrymu mewn dystawrwydd,
Pan oedd dynaf dani hi;
Fe wnawd felly'n rhyfedd ganddo,
Ar gyffiniau oer y bedd,
Pan oedd angau'n brathu iddo,
Ddydd a nos ei farwol gledd.
Mewn amynedd ac addfwynder,
Dyoddefodd gystudd hir,
Ac aeth adrau dan ei goron,
Iach yw 'nawr, heb boen na chur;
Dianc wnaeth ar bob gofidiau,
I ryw wlad sy'n well i fyw,
'Mhell o gyrhaedd gorthrymderau,
I breswylio gyda Duw.
Ffarwel mwyach, er ein galar,
Gael ei gwm'ni yn y cnawd;
Pe ymchwiliem gyrau'r ddaear,
Ni chaem yno'n hanwyl frawd;
Os yw hyn i ni yn adfyd,
Y mae'n wynfyd iddo ef;
Yn lle cystudd, ca wir iechyd,
Yn lle daear, deyrnas nef.
'Nawr yn mhlith y dorf berffeithiol,
Diau ei fod yr ochr draw,
Dan ei urdd a'i goron freiniol,
Ac aur—delyn yn ei law;
Wedi dechreu'r gân soniarus,
Cân am haeddiant marwol glwy,
Cân a'i gwna yn orfoleddus,
Oesoedd annherfynol mwy.
Argraffwyd gan E. Walters, Caerdydd.