Cymru Fu/Margred Uch Ifan
| ← Traeth yr Oerlefain | Cymru Fu Margred Uch Ifan gan Isaac Foulkes Margred Uch Ifan |
Man-gofion |
MARGRED UCH IFAN.
Gan Wmffre Dafydd.
Yr oedd yr hen fenyw hon yn byw yn Llanberis, tua chant a haner o flynyddau yn ol; a meddai nodweddiad hynod ar lawer ystyriaeth. Gallai wneud telyn a'i chwareu yn gampus. Cyfansoddodd naw o dônau, sef "Megan a gollodd ei gardas," "Merch Megan," a saith eraill, y rhai a ystyrid gan hen delynwyr yn dda iawn. Medrai weithio gwaith crydd a theiliwr. Gwnaeth hefyd ddau gwch cryf; a chludai hi a'i morwyn, yr hon oedd o gyfansoddiad cadarn fel hithau, yr holl gopr a godid yn ngwaith mŵn y Wyddfa hyd lynau Llanberis, trwy gytundeb penodol i hyny. Yr oedd yn meddu llais peraidd annghyffredin, ac yn deall nodau peroriaeth yn well na neb yn yr holl wlad. Yr oedd hefyd yn farddones lled wych. ac y mae rhai o'i chaneuon ar gôf a chadw hyd heddyw. Ond ei phrif ddifyrwch oedd mewn cadw cŵn, a'r rhai hyny o'r rhywogaethau goreu, yn filgwn, bytheiadgwn, adaeargwn. Daliai fwy o lwynogod mewn blwyddyn na holl foneddigion y sir gyda'u gilydd. Yr oedd yn gryfach na'r ddau ddyn cryfaf a ddoi i'r un man â hi. Cafodd lawer cynyg am ei llaw mewn glân briodas, a bu am ysbaid mawr yn cadw pawb draw. O'r diwedd dewisodd yn gymhar bywyd y mwyaf llwfr-galon y gwyddai am dano, fel y byddai'r arglwyddiaeth yn ei llaw yn gyfangwbl
Darfu i gi bychan o'r eiddi, o'r enw Ianto, un tro fwyta bwyd un o'r mwngloddwyr; ac yntau yn ei gynddaredd a'i lladdodd yn gelain. Pan glybu Megan am hyn, aeth at y cloddiwr i'w lety. Cafodd ef yn ymolchi oddiallan i'r tŷ, a than wneud hyny yn rhyw ruo canu. "Ai canu sydd yma?" ebai hi. "Ie," ebai yntau (ac atal dweyd arno), "ca-canu clul Ia-Ianto sydd yma. "Wel, efallai y bydd rhywun yn canu dy glul dithau cyn bo hir iawn," ebai Margred. "Nis gwn i pa-prun am hyny," ebai'r
cloddiwr. Ac ar ol rhyw gymaint o eiriau chwerwon o bob tu, hi a ymadawodd gan ddweyd y deuai i edrych am dano drachefn wedi iddo ymlanhau a bwyta. Dywedodd y cloddiwr, yr hwn oedd yn ddyn mawr a nerthol iawn, nad oedd arno ef ddim o'i hofn. Pa fodd bynag, yn mhen ychydig, wele Margred yn llanw ei gair, ac yn sefyll fel cawres ger bron llety y llanc. Cynygiodd delerau heddwch; dywedodd y talai hi ar ei bedwerydd am y bwyd a gollwyd; ond iddo yntau dalu am y ci. O, aeth y cloddiwr yn bur goeglyd, gan fygwth gyru'r gawres yr un ffordd a'r ci, os rhoddai ychwaneg o dafod iddo ef, ac ymorchestu llawer iawn yn ei nerth. Ond y diwedd fu, beth bynag, i Margred fyned ato a chydag un ergyd ei osod yn gydwastad â'r llawr; a dywedai dau neu dri o'i gydweithwyr a ddigwyddent sefyll gerllaw, pe rhoddasai un arall cyffelyb iddo, na buasai yn syflid bys na llaw byth.
Cyrhaeddodd Marged Uch Ifan yr oedran teg o 102, a bu farw rywbryd tua'r flwyddyn 1789, heb fod awr yn ei gwely erioed oherwydd afiechyd. Bu ei hoff forwyn farw ychydig o'i blaen, wedi ei gwasanaethu am ddeugain a dwy flynyddau.
DYRIAU: —
| “ |
|
” |