Daff Owen/Dros Iwerydd

Daff Owen

gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

XXI. DROS IWERYDD

NID oedd yn y fordaith hon ddim llawer yn wahanol i'r teithiau dros Iwerydd a gymerir mor fynych bellach gan y cenhedloedd ddeutu'r glannau. Bernid y byddai rhai o aelodau'r cor dan glefyd y môr am y dyddiau cyntaf, ac felly ni chynhaliwyd practis o un fath hyd nes y byddent rywfaint yn well. Ac am y dyddiau hynny nid oedd wahaniaeth rhwng aelodau'r côr a'r teithwyr eraill.

Ond pan glywyd y Cymry oddeutu'r pedwerydd dydd yn dechreu paratoi eu cân, rhoddodd hynny arbenigrwydd arnynt, a chyn yr hwyr daeth apel at y côr am iddynt roddi cyngerdd i'r First Class Passengers y noson honno. Hynny a wnaed gyda chanmoliaeth uchel oddiwrth y bobl a ymwasgai i'r State Room i'w clywed. Dyna'r tro cyntaf i lawer o'r rhain wrando ar leisiau Cymreig o gwbl, a llawer Cymro bach a welodd hefyd am y tro cyntaf ysblander y First class cabins a oedd iddo yng nghudd cyn hynny.

Fel hyn y torrodd "hud y gân" bob mur gwahaniaeth i lawr am rai oriau, a llawer un a aeth i'w wely cyfyng y noson honno gyda syniadau newyddion am ddosbarthiad y talentau, ac am hawl dyn fel dyn, ar wahan i'r hyn a ddigwyddai fod ganddo.

"Land in Sight!" Dyna'r waedd a glybuwyd pan oedd y bobl ar frecwast fore neu ddau yn nes ymlaen. Brysiodd pawb i ddibennu eu pryd bwyd, ac i ruthro am y cyntaf i'r bwrdd i'w weled. Nid oedd mwy nag wythnos er pan ymadawsent â thir cyn hynny. —paham y brys? Ha! onid hwn oedd eu byd newydd, byd eu gobeithion, a byd eu cartref dyfodol? Felly, i fyny i'r bwrdd â hwy i gael yr olwg gyntaf ar y wlad yr oedd llawer ohonynt wedi dechreu ei phalmantu ag aur eisoes!

Ha! Daff! pe gwypit, hyd yn oed wrth lanio, y treialon a oedd yn dy aros ar y cyfandir newydd, ti elit yn ôl ar dy union, a byddai ennill dy hur onest yn y Rhondda yn felyswaith wrth lawer cyfnod o wermod yr oeddit i'w brofi!

Wedi'r ymchwil arferol parthed iechyd a glendid y teithwyr, gwasgarasant i bob cyfeiriad ar eu dyfod i New York. Nid oedd yr un rhyddid i aelodau'r côr yma ag oedd yn Lerpwl. Yr oeddynt bellach mewn gwlad a thre estronol, o dan gyfreithiau ac arferion dieithr. Ac heblaw hynny, yr oedd y cynlluniau oll yn llaw Agent neilltuol, a rhaid oedd ufuddhau i hwnnw yn y lleiaf fel ag yn y mwyaf.

Brysiwyd hwynt hefyd yn fwy, a phan ymadawodd eu trên â stesion y ddinas fawr, ar ôl eu deuddydd o ganu a chyngherdda yno, nid oedd gan neb ohonynt lawer o syniad am y lle namyn tryblith o adeiladau mawrion,—sky-scrapers, ffatrioedd, swyddfeydd papurau, a'r plasdai yn rhestri hir o gylch Broadway a'r Fifth Avenue, a llawer pellach na hynny. Un peth, fodd bynnag, a'u tarawodd—trydan oedd y cyfan. Yn y tai, a thuallan iddynt hefyd, ef oedd frenin ymhob man. Gwlad ardderchog yw'r hon a ymleda ddeutu Hudson, a llanwyd y teithwyr Cymreig, er nad oeddynt ond newydd syllu ar wastadeddau cyfoethog siroedd Henffordd a Chaer, â hud ei harddwch. "Bachan, dyma le ffein!" ebe un. "O's 'ma Gymry'n byw?

"Ös, milo'dd!" eh un arall, "ond well iti bido galw gyda neb ohonyn' nhw ar hyn o bryd, wâth ma' nhw gyd yn Chicago yn dy ddishgwl di!"

Felly ymlaen i Chicago, filltir ar ôl milltir, degau ar ôl degau, cannoedd ar ôl cannoedd—yn y blaen— yn y blaen. Peth newydd arall—gwely yn y trên— mynd iddo me un dalaith, a chodi ohono dalaith neu ddwy yn nes i'r gorllewin. Chicago, o'r diwedd! a'r côr i gyd yn eiddgar am gael eu traed ar ddaear Duw (chwedl un ohonynt) unwaith yn rhagor.

Yr Agent eto, a hwnnw yn eu brysio i'r gwesty heb golli amser. Pob un i'w ystafell am ryw ysbaid. Arlwy da ar y bwrdd wedyn, yna un practis cyn mynd i gysgu am y nos. Dau bractis yfory, a'r gystadleuaeth (y deuthpwyd bedair mil o filltiroedd i'w chynnig)— diennydd.

Cymru am Byth!