Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc/Amrywion

← Yr Achosion Cymraeg a Saesneg yn Mhensarn

Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc gan Francis Jones, Abergele

Bettws yn Rhos →

PENNOD VIII.

——————

AMRYWION.

(a) Personau y tu allan i'r Swyddogaeth sydd yn teilyngu coffa am danynt.

JOHN HUGHES, PLAS UCHAF.—Un ffaith gwerth ei chadw mewn cof am dano ef ydyw a ganlyn ynglyn âg adeiladaeth y capel cyntaf:—Wedi deall ryw nos Sabboth, naill ai yn y Ty Cwrdd yn y dref neu yn y Nant Fawr, y bwriedid dechreu ar y gwaith bore dranoeth, prysurodd adref, a gorchymynodd i'r llanc oedd ganddo yn gofalu am y wedd fyned i'w wely yn ddioed, gan ei hysbysu yr un pryd y byddai eisieu iddo godi yn mhen ychydig oriau. Mor fuan ag y tarawodd yr awrlais hanner nos galwyd arno drachefn, gan orchymyn iddo wneyd y ceffylau a dwy drol yn barod a chyfeirio tua'r gloddfa. Felly y gwnaed; a chafodd John Hughes a'i was yr anrhydedd o gludo y ddau lwyth cyntaf o ddefnyddiau tuag at adeiladu y capel cyntaf a godwyd yn Abergele. Ffaith arall yn ei hanes ef sydd yn hawlio cael ei chroniclo ydyw, mai efe oedd y gwr a aeth yr holl ffordd i Lanfechell, Mon, yn haf y flwyddyn 1802, i geisio gan y Parch. John Elias ddyfod i bregethu i Ruddlan, gyda'r amcan o ddarostwng yr arferiad oedd yno er cyn cof, i ymgynull ar y Sabbothau yn amser y cynhauaf i gyflogi gweithwyr, ac i brynu a gwerthu arfau. Dywed un adroddiad mai at y Parch. Richard Lloyd, Beaumaris, yr aeth gyntaf, ac mai efe a'i cymhellodd i fyned i Lanfechell. Y Parch. J. Elias, modd bynag, a ddaeth. Yn Ninbych y pregethai foreu y Sabboth cofiadwy hwnw, a daeth ychydig gyfeillion oddi yno i'w ganlyn i Ruddlan erbyn y prydnawn. Nid oedd Mr. Elias ar y pryd ond wyth ar hugain oed, eithr arddelwyd ei weinidogaeth mor neillduol fel y dyryswyd y ffair ar unwaith, ac y rhoddwyd terfyn llwyr a bythol ar arferiad a fuasai yn ymwreiddio yn y lle yma am oesoedd. Mab i'r John Hughes hwn oedd y William Hughes y ceir ei enw yn rhestr y blaenoriaid.

BETTI THOMAS.—Cartrefai y ferch rinweddol hon yn y dref, ac yr oedd yn ddiarhebol am ei gweithgarwch crefyddol. Tra yr oedd eraill yn llafurio gyda'r Ysgol Sul yn y Nant Fawr a'r Wern Bach, gwnai hithau ei goreu yn ei chartref; a rhoddai yn fynych ddyddiau yn ystod yr wythnos i fyned ar hyd y tai oddi yma i Dywyn i ddysgu y preswylwyr i ddarllen, ac i ddeall egwyddorion crefydd. Cymerai y tai ar un ochr i'r ffordd wrth fyned, a'r ochr arall wrth ddychwelyd. Yn mhen ysbaid priododd wr o gryn gyfoeth, ond heb fod yn aelod eglwysig, a diarddelwyd hi. Ond ni thramgwyddodd hi wrth ei hen gyfeillion, nac wrth y Cyfundeb. Wedi i bawb arall o berchenogion y tiroedd o amgylch Tywyn wrthod, cafwyd lle gan wr Betti Thomas i adeiladu capel arno. Y capel hwnw yw y ty a adnabyddir yn awr dan yr enw Miller's Cottage.

WILLIAM MARK. Yr oedd ef yn gymeriad hynod ar amryw gyfrifon. Cyfeiriwyd ato eisoes, ac at ei weddi ar adeg cystudd diweddaf y Parch. T. Lloyd. Yn y Tanyard y gweithiai, ac er na fedrai ysgrifenu, cadwai yn ddi-feth y cyfrifon yr oedd eu gofal arno ef, mewn arwyddluniau o'i ddyfais ei hun. A phan y pwysid y defnyddiau a ddygid yno, gwnai ef i fyny gyfanswm eu gwerth yn gyflymach na'r clerk gyda'i bin a'i bapur. Hoff waith ganddo hefyd, oedd siarad am faint a symudiadau y ser a'r planedau. Bu farw yn ddisyfyd. Yr oedd yn ei iechyd arferol yn myned i orffwys, ac wedi myned i'r "orffwysfa sydd eto yn ol" er's oriau y cafwyd ef yn y bore. Cyfansoddwyd yr englyn canlynol yn feddargraph iddo gan y Parch. Wm. Ambrose. Portmadoc:—

"Un fu gryf yn ei grefydd—addolwr
Oedd William Mark beunydd:
Rhodiodd ef ar hyd ei ddydd
Yn llaw Duw drwy'i holl dywydd."

HENRY J. ROBERTS, MANCHESTER HOUSE.—Cyfeiriwyd yn barod at ei ofal ef am Ysgol Sabbothol y Pant am fwy nac ugain mlynedd. Mewn ffordd anghyhoedd ni wasanaethodd neb eu henwad yn ffyddlonach nag ef a'i hawddgar briod. O'r 663 o lwythi o ddefnyddiau a gludwyd yn rhad at y capel newydd gan weddoedd 28 o bersonau, yr eiddo ef a gludodd 313 o honynt. Ac ar un adeg edrychid ar ei dy ef yn lletty cyffredin" pregethwyr y dref a'r wlad. Ar nos Sadyrnau anfynych y byddai ei dy heb un neu ddau o bregethwyr yn aros ynddo; a degau o weithiau y rhoddodd ei anifail at wasanaeth "gwyr traed" a fyddent ar eu ffordd i un o'r teithiau cyfagos. Bu farw Ebrill 27. 1895, yn 81ain mlwydd oed.

——————

(b) Trefn y daith Sabbothol.

Ar ol adeiladu capelau Brynllwyni a Thowyn y drefn ar y cyntaf oedd—Towyn, Brynllwyni, ac Abergele. Wedi adeiladu capel Llanddulas yn 1845, a bod Abergele yn dymuno cael pregeth y boreu a'r hwyr, cysylltwyd y dref â Llanddulas—Abergele 10 a 6, a Llanddulas am 2. Hyn fu y drefn am o ddeutu naw mlynedd ar hugain. Ond yn mhen nifer o flynyddoedd teimlid yn y lle olaf drachefn awydd am ragor o weinidogaeth; a thrwy gyd-ddealltwriaeth o'r ddeutu cymerent bregethwr iddynt eu hunain tuag unwaith yn y mis hyd 1874, pryd y cysylltwyd hwy â Llysfaen, oedd o'r blaen ynglyn a'r Bettws, ac yn cael un odfa oddi yno bob Sabboth. Y symudiad diweddaf oedd yr un a wnaed yn 1887, sef fod y pregethwr fyddo yn gweinidogaethu yn y dref i fyned i Bensarn (Cymraeg) yn y prydnawn.

(c) Arweinwyr y Gan.

Y cyntaf oedd THOMAS PRITCHARD. Genedigol oedd ef of Benmachno. Crydd wrth alwedigaeth. Bu am ychydig flynyddau yn Liverpool, ac yr oedd yn un o'r pedwar a ffurfient y Society Fethodistaidd Gymreig gyntaf yn y dref hono. Cyfarfu W. Lloyd ac Owen Owen, dau o'r tri eraill, ag ef mewn bwthyn gweithwyr yn chwarel St. James, sydd yn awr yn gladdfa (St. James' Cemetry). Aethai ef yno heb wybod dim am danynt hwy, ond i'r un diben a hwythau, sef cael unigedd i ddarllen ei Feibl ac i ganu emynau.

Yr ail oedd JOHN LLOYD. Cynorthwyid ef gan Robert Roberts y Nant." R. Roberts oedd y cerddor, a J. Lloyd y lleisiwr." Bu efe yn drysorydd yr eglwys am haner can' mlynedd; ac efe oedd y J. Lloyd a adawodd £150 at ddyled y capel.

Y trydydd, JONAH LLOYD, yr Ironmonger. Bu farw Meh. 5. 1865, yn 29 mlwydd oed.

Y pedwerydd, DAVID DAVIES, Bowden House. Bu farw Mai 19, 1887.

Y presenol,HUGHES LEWIS, Bridge House, er 1884, yr hwn a gynorthwyir gan Thomas Williams, Ivy Cottage; Thomas Jones, Rose Cottage; a W. P. Morris, New Street.