Enwogion Ceredigion/James Davies (Iago ab Dewi)

Enwogion Ceredigion
Bywgraffiadau
gan Benjamin Williams
Bywgraffiadau

DAVIES, JAMES (Iago ab Dewi) a aned ym mhlwyf Llandyssul. Bu am lawer o amser yn preswylio yn ardal Pencader; a threuliodd y rhan ddiweddaf o'i oes yn Llanllawddog, sir Gaerfyrddin, lle y bu farw Medi 24, 1722, yn 74 mlwydd oed. Derbyniwyd ef yn aelod yn eglwys annibynol Pencader, yn amser gweinidogaeth y Parch. Stephen Hughes, gynt o Feidrym. Yr oedd ei gymmeriad crefyddol yn ddysglaer ac uchel iawn ac felly, treuliodd oes ryfeddol o ddefnyddiol. Yr oedd yn fardd da ac yn gyfieithydd rhagorol. Y mae rhai darnau o'i waith wedi eu cyhoeddi ym Mlodau Dyfed, y rhai sydd yn dangos medr dda a chwaeth uchel Y mae yr ysgrifenydd wedi gweled dau hen ysgriflyfr o'i eiddo. Y mae un o honynt yn cynnwys barddoniaeth oll, ac wedi ei rwymo yn gryf a destlus. Yn y llyfr hwn y mae gwaith llawer o'r hen feirdd. Y mae ynddo rai damau o waith Lewis Glyn Cothi, nad ydynt wedi eu cyhoeddi yng ngwaith y bardd gan yr enwogion Gwallter Mechain ac Ioan Tegid. Y mae hefyd yn cynnwys amryw ddarnau o waith Iago ab Dewi ei hun. Yr ysgriflyfr arall sydd yn cynnwys barddoniaeth a rhyddiaith. Nid ydyw dechreu na diwedd y gyfrol hon ar glawr. Y mae peth o hono wedi ei ysgrifenu tua'r blynyddau 1715-17. Ymddengys taw cyfieithad ydyw un traethawd, wedi ei barotoi i gael ei argraffu yn yr Amwythig, gan Sion Rhydderch. Y mae ynddo hefyd draethawd dammegol am y chwil, yr eryr, y llew, y cadnaw, y frân, y ddafad, a'r llygoden; ac y mae cymhwysiad y dammegion yn hynod o ddyddorgar. Cafodd yr ysgrif hon ei dyddìo Mai 24, 1711, yn Llanllawddog. Y mae ynddo draethawd arall, yn llawysgrifen ardderchog Iago ab Dewi; ond y mae y wynebddalen ar goll; y mae y rhagymadrodd wedi ei ysgrifenu gan Sîon Rhydderch yn yr Amwythìg, ac wedi ei dyddio Medi 23, 1717. Mae un tudalen hefyd wedi ei ysgifenu gan Sion Rhydderch, a'r teitl sydd uwch ei ben ydyw, "Ymddyddan rhwng Cardotyn a Duwinydd." Ar dudalen sydd yng nghanol y llyfr, y mae eto gan Sion Rhydderch, yr argraffydd, lythyr Seisonig, fel pe byddai yn dychwelyd y copi hwnw yn ol, gan geisio un arall. Y mae Sion Rhydderch yn y llythyr yn son am ryw uncle James, a thebyg mai Iago ab Dewi oedd yr ewythr hwnw. Efe a gyfieithodd chwech neu saith o lyfrau o'r Seisonig i'r Gymraeg, ym mysg y rhai y mae Meddyliau Nellduol ar Grefydd, gan yr esgob Beveridge, 1717; Tyred a Groesaw, gan J. Bunyan, 1719. Y mae Meddyliau Neillduol ar Grefydd wedi ei gyflwyno i'r "urddasol a'r anrhydeddu; Harri Llwyd o Lanllawddog, ysgwier, a sersiant o'r gyfraith." Y mae y cyflwyniad wedi ei ysgrifenu gan y Parch. Moses Williams, yn Llundain, ar y "seithfed o idiau Rhagfyr, 1716." Mae englynion i'r llyfr gan "Samuel Williams, person Llangynllo, yng Ngwynionydd," Theophilus Evans, a Siencyn Thomas o'r Cwmdu. Yr ŷm yn ddiweddar wedi darllen yr hen lyfr rhagorol hwn, ac wedi codi rhes o eiriau ag sydd yn anarferedig yn yr oes hon. Yr ydym yn credu na welsom brydferthach ysgrifen erioed nag eiddo Iago ab Dewi; y mae yn bleser dirfawr i edrych ar ei lawysgrfen. Darlunir ei nodweddiad gan ei gyfaill a'i gymmydog, Christmas Samuel, gweinidog Pantteg, fel y canlyn:— "Iago ab Dewi, y cyfieithydd enwog, a fu farw ar ol deunaw wythnos o gystudd, a chladdwyd ef yn Llanllawddog, ar y 27fed o Fedi, 1722. Yr oedd yn ddyn nodedig iawn; yn ddyn o ychydig eiriau, ond o wybodaeth dra helaeth; yn ddyn o fuchedd dda, ac yn hen Gristion profedig. Nid oes raid i mi ddywedyd ychwaneg am dano—ei weithredoedd a'i canmolant yn y pyrth." Yr oedd y gwr tra rhagorol hwn, o werth mawr yn ei oes, a gwasanaethodd ei genedlaeth yn fyddlawn.

Nodiadau

X