Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Albanactus

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

ALBANACTUS, oedd un o dri o feibion Brutus, oddiwrth yr hwn, fel y dywed rhai ysgrifenwyr, y cafodd yr ynys hon yr enw Prydain. Yn ol yr hanes, yr oedd Brutus yn frenin yr holl ynys; a chafodd ei wraig Inogen dri mab, Loerin, Camber, ac Albanact. I'r henaf y rhoddodd efe ganolbarth, a'r rhan oreu, a elwir oddiwrtho ef, Lloegria; yr hwn enw a roddir i'r wlad gan y Cymry hyd heddyw. Yr ail fab a gafodd Cambria, a elwir yn bresenol Cymru; a'r ieuangaf, Albanact, a gafodd i'w ran ef yr holl wlad i'r gogledd o'r Hymber. Yr oedd hyn rai blynyddau cyn marwolaeth Brutus, yr hyn a ddygwyddodd yn y flwyddyn 1114 cyn Crist. Am rai blynyddau llywyddai y tri eu priodol wledydd mewn heddwch a llwyddiant; ond o'r diwedd Humber, brenin yr Huns, a oresgynodd lywodraeth Albanact gyda byddin gref, a'i lladdodd, ac a yrodd ei bobl ar ffo am gysgod i Loegr. Efe, er dialu marwolaeth ei frawd, a gasglodd ei alluoedd, ac wedi cwrdd a'r goresgynwr, yr hwn yn awr oedd wedi cyraedd ei diriogaethau ef, a'i gorchfygodd, ac yn ei ffoedigaeth efe a'i gyrodd i afon, lle y boddodd, a'r hon a elwir oddiwrtho ef, Hymber. Cymerodd hyn le oddeutu 1104 cyn Crist; ac oddiwrth Albanact gelwid y rhan ogleddol o'r ynys hon, Alban. Adroddir yr holl hanes yn dra manol yn y Brut Cymreig, a chan Geoffrey o Fynwy; ond y mae yn gwbl anghydweddol à hanesiaeth, a thraddodiadau boreuaf y Cymry. Gellir canfod ysgrifenwyr ereill yn traethu yr un chwedl yn y gyfrol gyntaf o'r Biographia Britannica.