Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I/Beli, brenin Prydain

Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I

gan Josiah Thomas Jones

BELI, brenin Prydain, oedd fab hynaf Dyfnwal Moelmud, ar farwolaeth yr hwn y cymerodd ymrysonfa greulon le rhyngddo ef a'i frawd Bran, yr hyn a dawelwyd ar ol llawer o derfysg, trwy gynghorion doeth y pendefigion; a chytunwyd ar i'r deyrnas gael ei rhanu rhwng y brodyr; Beli i gael Deau Prydain, a Bran yr oll i'r Gogledd o'r Humber, yn ddarostyngedig i awdurdod oruchel Beli. Gorphwysasant felly am bum mlynedd, pan y ceisfodd Bran ferch brenin y Llychlyn mewn priodas, fel y byddai iddo gael cymorth yn erbyn ei frawd. Ar hyny Beli a groesodd yr Humber, a chymerodd feddiant o'i ddinasoedd a'i gestyll; ac hefyd a orchfygodd y galluoedd tramor oedd Bran wedi ddwyn gydag ef. Yr oedd Beli yn awr yn frenin holl Brydain. Efe a osododd amgylchiadau ei deyrnas mewn trefn; ac yn fwy neillduol talodd sylw i ffurfiad ffyrdd yn groes i'r wlad; y rhai wedi eu gorphen a orchymynodd eu cadw yn gysegredig; a chyfranodd arnynt y rhagorfraint o noddfa. Ar ol rhai blynyddoedd o orphwysiad, cafodd eilwaith gwrdd a'i frawd, yr hwn oedd wedi dwyn drosodd gorff cryf o filwyr o Gal. Ond pan ar fyned i'r frwydr, gwnaed cytundeb, yr hwn a effeithiwyd trwy eu mam. Y flwyddyn ganlynol, y ddau frawd a oresgynasant Gal, a gorchfygasant bawb a'u gwrthwynebasant. Oddiyno aethant i Rufain, wedi darostwng yr holl wledydd a ymyrent. Y Rhufeiniaid oeddynt falch i'w prynu ymaith & swm fawr o arian, ac addewid o deyrnged flynyddol, gan roddi 24 o wystl-ddynion er cyflawni y cytundeb. O Rufain aethant i'r Almaen; ond yn cael ar Iddeall fod y Rhufeiniaid yn anfon cymorth i'r Almaeniaid, dychwelasant i Rufain; ac ar ol gwarchae cymerasant y ddinas; ac arosodd Bran fel ymerawdwr Rhufain. Dychwelodd Beli i Frydain, yr hon a lywodraethodd mewn heddwch am y gweddill o'i oes. Efe a adeiladodd Gaerlleon-ar-Wysg, ac hefyd borth ardderchog yn Llundain, a elwir oddiwrtho ef, "Porth Beli;" uwch ben yr hwn yr adeiladodd efe dwr uchel; a phan fu farw, ei gorff a losgwyd, a'r lludw a roddwyd mewn llestr aur, o wneuthuriad cywrain, yr hwn a osodwyd ar ben y pinacl. Y fath yw sylwedd yr hanes a roddir yn y Brut Cymreig, argraffedig yn yr ail gyfrol o'r Myvyrian Archaiology.