Gwroniaid y Ffydd/Y Diwygiad Protestanaidd

Maes y Frwydr Gwroniaid y Ffydd

gan Robert David Rowland (Anthropos)

Cyfnod y Merthyron

PENNOD II.

Y DIWYGIAD PROTESTANAIDD.

BELLACH, yr ydym yn dod i wyddfod arwr y Diwygiad Protestanaidd,―y mynach a ysgydwodd y byd:—

MARTIN LUTHER.

Ganwyd ef yn Eisleben, Gogledd Germani, yn y flwyddyn 1483. Mwnwr cyffredin oedd ei dad, ac un o ferched llafur oedd ei fam. Ond nid yw dynion mawr, na meddyliau mawr, i gael eu barnu yn ol maint y cryd fyddo yn eu siglo. Hanes pruddaidd ydyw hanes boreuddydd Luther. Oni bae am yr ystor o hoender oedd yn ei natur, buasai wedi ei lethu gan anfanteision ei sefyllfa. Ond yr oedd ei galon ef, fel ffynon mewn dôl, yn bwrlymu allan ddedwyddwch di-drai. Breuddwyd ei dad oedd gwneyd Martin yn gyfreithiwr. Ymwadodd â llawer o gysuron er mwyn ceisio dwyn ei fwriad i ben. Ond cafodd ei arfaeth ei chwalu gan arfaeth uwch. Rhoddwyd iddo y fraint o fagu gwaredydd i'w wlad, ond nid drwy borth y gyfraith yr oedd yr ymwared i ddod. Aeth Luther o'i wirfodd i fonachlog Erfürt. Ni fu neb yn gwisgo clôg mynach gydag amcan mwy pur. Yr ydoedd o ddifrif. Ceisiai dangnefedd i'w galon, mewn defodau a phenyd, ond yn gwbl ofer. Un dydd, daeth mynach oedranus heibio, a sibrydodd y gair hwnw yn ei glust:—"Y cyfiawn a fydd byw drwy ei ffydd." Disgynodd fel hedyn i ddaear fras. Yr oedd nerth bywyd ynddo; ie, yr oedd y Diwygiad Protestanaidd yn gorwedd yn yr hedyn a ddisgynodd megis ar ddamwain i ddaear meddwl Martin Luther.

MARTIN LUTHER

("Y mynach a ysgydwodd y byd").

JOHN TETZEL.

Yn mhen amser ar ol hyn, daeth John Tetzel ar ymdaith i Ogledd Germani i werthu maddeuant-lythyrau y Pab. Dynesodd at Wittenburg, lle y cartrefai Luther. Cynhyrfwyd ei ysbryd i'w waelodion. Ac ar y noson olaf o Hydref, 1517, wele y "mynach du," fel y gelwid Luther, yn mynd at ddrws eglwys gadeiriol Wittenburg; ac yno a'i law ei hun y mae yn hoelio gwrthdystiad cyhoeddus yn erbyn ffug-bardynnau y Pab. Darllenwyd y gwrth-dystiad gydag awch gan y bobl, ac ni chafodd yr arwerthydd cableddus roddi ei droed i lawr yn y dref. Profodd y papyr a hoeliwyd ar ddôr yr eglwys fel marworyn mewn pylor. Aeth y frwydr yn boethach o ddydd i ddydd. Anfonodd y Pab ei anathema i gondemnio Luther a'i syniadau. Cyrhaeddodd y wys i Wittenberg, ac ar y degfed o Ragfyr, 1520, rhoddodd Luther orchymyn am i goelcerth gael ei chyneu ar ganol marchnadfa Wittenburg. Daeth torf fawr yn nghyd, ac wedi egluro yr amgylchiadau i'r bobl, y mae y diwygiwr ieuanc yn ymaflyd yn "anathema" ysgrifenedig y Pab, ac yn ei fwrw i ganol y fflam. Dyna goelcerth anfarwol: goleuodd gyfandir.

LUTHER YN WORMS.

Yn mis Ebrill, y flwyddyn ganlynol, cafodd Luther ei wysio i ymddangos o flaen y Gyd-gyngorfa yn Worms. Yno yr oedd yr Ymherawdwr a'i osgordd urddasol; yno yr oedd llysgenadon anfonedig y Pab; yno yr oedd tywysogion yr Almaen; ac yno, heb neb yn meiddio dangos cydymdeimlad âg ef yr oedd y mynach o Wittenburg. Luther yn Worms! Dyna olygfa ag y mae darfelydd y bardd, pwyntel yr arlunydd, ac ysgrifell yr hanesydd wedi eu trethu hyd yr eithaf i geisio ei darlunio. Moment hanesyddol oedd hono pan gododd y llys-genad Pabaidd i roddi y cwestiwn terfynol. Yr oedd pob llygad wedi ei sefydlu ar Luther, pob clust wedi ei hoelio i wrando ei atebiad.

"Ai chwi a ysgrifennodd y llyfrau hyn ?"

"Ie."

"Yn awr, a ydych yn barod i alw yr oll yn ol, neu ynte a ydych am eu harddel? Atebwch yn glir, ac i'r pwynt." "Yr wyf yn sefyll wrth yr hyn a ysgrifennwyd. Nis gallaf wneyd yn amgen. Duw fyddo fy nawdd. Amen." Cafodd fynd o'r llys yn ddianaf, fel y llanciau o'r ffwrn dân, fel Daniel o ffau'r llewod. Bu yn nghudd am dymhor yn nghastell y Wartburg. Yno y cyfieithodd y Beibl i iaith gwerin yr Almaen.

Y mae ysbrydiaeth eon, ffyddiog, hyderus Luther wedi ei grynhoi yn yr emyn ardderchog sydd yn cael ei chanu hyd y dydd hwn—Emyn Luther. Dyma gyfieithiad rhagorol o honi a wnaed gan y diweddar Dr. Edwards o'r Bala::

EIN nerth a'n cadarn dŵr yw Duw,
Ein tarian a'n harfogaeth;
O ing a thrallod o bob rhyw
Rhydd gyflawn waredigaeth.
Gelyn dyn a Duw,
Llawn cynddaredd yw;
Gallu a dichell gref
Yw ei arfogaeth ef;
Digymar yw'r anturiaeth.
****
Pe'r byd yn ddieif! fel uffern ddofn
Yn gwylied i'n traflyncu,
Ni roddwn le i fraw ac ofn :
Mae'n rhaid i ni orchfygu,
Brenhin gau y byd
Er mor ddewr ei fryd,
Ni wna ddim i ni:
Fe'i barnwyd, er ei fri,
Un gair a'i gŷr i grynu.


Y gair a saif; a llwyddo raid
Er t'w'lled mae'n ymddangos:
Efe a'i Ysbryd sydd o'n plaid
A'r goncwest sydd yn agos:
Bywyd rho'wn yn rhydd,
Gwraig a phlant r'un dydd:
Ymaith os ânt hwy,
Ni a enillwn fwy,
Mae teyrnas Dduw yn aros


HARRI'R WYTHFED

(Y gŵr a gwerylodd â'r Pab, ac a ddinystriodd y mynachlogydd).

Nodiadau

golygu