Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Caerlleon-ar-Wysg
| ← Seion, Rhymni | Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl |
Maesllech |
CAERLLEON-AR-WYSG.
Yr oedd y lle hwn yn ddinas enwog yn y cynoesau; ond nid oes fawr o enwogrwydd yn perthyn i hanes yr achos Annibynol yma. Ffurfiwyd yma eglwys fechan yn gynar yn y ganrif bresenol, cynwysedig o aclodau perthynol i'r New Inn a Heol-y-felin, Casnewydd. Nid ydym wedi cael allan amseriad ei ffurfiad, ond yr ydym yn tybied mai tua y flwyddyn 1807 y cymerodd le. Mr. James Williams, Llanfaches oedd y gweinidog cyntaf. Bu ef yma o bymtheg i ugain mlynedd, ond rhyfeddol o wan oedd yr achos trwy yr holl dymor. Pan ymadawodd Mr. Williams, cafodd Mr. Thomas Jones, myfyriwr o athrofa y Neuaddlwyd, ei urddo yn ganlyniedydd iddo. Ebrill 13eg, 1826, yr urddwyd ef, ond byr iawn fu tymor ei weinidogaeth. Gwaelodd ei iechyd yn fuan, fel y gorfu iddo fyned i dy ei rieni yn sir Gaerfyrddin, lle y bu farw yn 1828. Dilynwyd Mr. Jones gan Mr. Thomas Thomas, brawd y diweddar Mr. D. Thomas, Llanfaches. Bu ef yma o bedair i bum' mlynedd. Ar ei ymadawiad ef, urddwyd Mr. Benjamin Evans, yr hwn oedd ar y pryd yn fyfyriwr yn athrofa Penywaun. Ychydig fu ei arosiad yntau, symudodd o Gaerlleon i Wiltshire, ac oddiyno i America. Ar ei ol ef daeth Mr. William Gethin, Caerodor, yma fel gweinidog. Gwerthodd ef yr hen gapel, ac adeiladodd un newydd a mwy cyfleus. Rhoddodd Mrs. Powell, gwraig y diweddar Mr. T. Powell, Brynbiga, fenthyg 170p. ar y capel newydd, ac yn ei hewyllys, gadawodd yr arian hyny i nai iddi, yr hwn a gymerodd feddiant o'r capel, ac y mae dan glo ganddo er's blynyddau lawer bellach, a'r ychydig achos wedi diflanu.
Dilewyrch y bu yr achos bychan hwn o'i gychwyniad i'w ddiwedd, ond y mae yn gywilydd i gyfundeb Saesonaeg yr Annibynwyr yn Mynwy, iddynt adael y capel i gael ei gau i fyny yn hytrach na thalu y swm fechan o ddyled oedd arno.
COFNODION BYWGRAPHYDDOL
THOMAS JONES. Ganwyd ef yn mhlwyf Llanllwni, yn sir Gaerfyrddin, a derbyniwyd ef yn aelod eglwysig yn nghapel Noni gan Mr. Jonathan Jones. Yno hefyd y dechreuodd bregethu. Wedi bod am rai blynyddau yn athrofa y Neuaddlwyd, aeth i ardal y New Inn, Mynwy, i gadw ysgol, lle y bu am yspaid tair blynedd, ac yn pregethu yn achlysurol mewn gwahanol fanau yn yr ardal. Yn 1826, cafodd ei urddo yn Nghaerlleon, ond fel y nodasom, pallodd ei iechyd yn fuan fel y bu raid iddo ddychwelyd i'w ardal enedigol. Bu farw yn nhy ei dad, Ebrill 21ain, 1828, yn 28ain oed, a chladdwyd ef yn mynwent Llanllwni. Gweinyddwyd yn ei angladd gan Mr. Moses Rees, y pryd hwnw o Bencadair. Yr oedd Mr. Jones yn wr ieuangc da, siriol a gobeithiol iawn. Ni bu y fath lewyrch ar yr achos yn Nghaerlleon ar un tymor o'i hanes ag yn yspaid byr ei weinidogaeth ef.
WILLIAM GETHIN. Ganwyd ef yn mhlwyf Ystradgynlais, Brycheiniog, yn y flwyddyn 1798. Ymunodd a'r eglwys yn Nhynycoed pan yn bymtheg oed. Dechreuodd bregethu yn lled ieuangc. Derbyniodd ei addysg yn athrofa y Drefnewydd. Bu am ychydig o flynyddau yn weinidog yr eglwys Gymreig yn Nghaerodor. Symudodd o Gaerodor i Gaerlleon, ac oddiyno i Horningsham, Wiltshire, lle y bu farw Chwefror 1af, 1858, yn 60 mlwydd oed.