Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1/Tabernacl, Casnewydd

← Nebo

Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 gan Thomas Rees a John Thomas, Lerpwl

Casgwent

TABERNACL, CASNEWYDD.

Mae yn ymddangos fod y rhan fwyaf o gychwynwyr yr achos hwn yn fwy o Fethodistiaid nag o Annibynwyr, ond o herwydd nad oedd y pryd hwnw un ddarbodaeth gan y corff at weinidogaeth sefydlog, ac na allesid dwyn achos Saesonaeg yn mlaen heb weinidog sefydlog, bu raid i'r gynnulleidfa yn dra buan roddi ei hun i fyny i'r enwad Annibynol. Adeiladasant gapel helaeth a hardd yn y flwyddyn 1822. Y draul oedd 782p. Cafodd drachefn ei ail-adeiladu a'i helaethu yn 1835, ac yn 1865 newidiwyd ei ffurf, a phrydferthwyd ef yn fawr, fel y mae yn awr yn addoldy nodedig o hardd a chyfleus, yn cynwys tua 700 o eisteddleoedd. Mr. Evan Jones, o Ferthyr Tydfil, yr hwn a fuasai yn bregethwr am rai blynyddau gyda y Methodistiaid, a ddewiswyd yn weinidog cyntaf yr eglwys hon. Bu ef yn llafurio yma gyda mesur helaeth o lwyddiant o 1822 hyd Rhag- fyr 2il, 1829, pryd y rhoddodd ei swydd i fyny, ac y symudodd i Lewes, Sussex, lle y bu farw yn 1864. Yn Mawrth 1830, rhoddwyd galwad i Mr. Thomas Gillman, o Pitchcombe, yn sir Gaerloew. Bu Mr. Gillman yma yn barchus a rhyfeddol o lwyddianus am ddeuddeng mlynedd ar hugain. Llwyddodd i gasglu cynnulleidfa fawr, o bosibl y fwyaf yn yr holl dref, er nad y gyfoethocaf. Yr oedd rhif yr aelodau yma yn 1861 yn 300, a'r ysgol Sabbothol yn 305, a'r gwrandawyr tua 400. Bu Mr. Gillman farw yn Mawrth 1862, er galar mawr i'r gynnulleidfa a'r dref yn gyffredinol. Yr oedd wedi bod yn wael ei iechyd gryn amser cyn ei farwolaeth, fel y bu raid i'r eglwys edrych allan am ganlyniedydd iddo cyn ei farwolaeth. Yn Mehefin 1862, cafodd Mr. Peter William Darnton, B.A., o New College Llundain, ei urddo yma. Gweinyddwyd yn yr urddiad gan Dr. Halley, Llundain; Mr. Caleb Morris, gynt o Lundain; Mr. John Whithy, Abertawy; Mr. F. Pollard, a Mr. Lochore, Casnewydd. Ar ol llafurio yma am wyth mlynedd, ymadawodd Mr. Darnton y mis hwn (Mai 1870), i gymeryd gofal yr eglwys yn Queen Street, Caerlleongawr, ac felly mae eglwys y Tabernacl unwaith etto yn amddifad o weinidog. Mae yr eglwys hon trwy holl dymor ei hanes wedi bod yn enwog am ei hundeb a'i gweithgarwch, a dichon nad oes nemawr eglwys yn y sir wedi bod mor rhydd oddiwrth ofidiau, ac wedi ei bendithio a mwy o lwyddiant distaw a chyson. Rhodded yr Arglwydd iddi yn fuan etto fugail wrth fodd ei galon.

Mae amryw o aelodau yr eglwys hon o bryd i bryd wedi cael eu codi i bregethu, yr oedd yma yn ddiweddar, os nad ydynt yn bresenol, bump neu chwech o bregethwyr; ond nid ydym wedi gallu dyfod o hyd i'w henwau. Y ddau ganlynol yn unig, cyn belled ag y gwyddom ni, a urddwyd yn weinidogion.

William Cuthbertson, B.A. Un genedigol o Scotland. Daeth i'r Casnewydd i ddilyn galwedigaeth fydol. Derbyniwyd ef yn aelod yn y Tabernacl yn Mehefin 1846. Yn 1848, aeth i athrofa Spring Hill, ac ar orpheniad ei amser yno, urddwyd ef yn West Bromwich. Yn 1857 ymfudodd i Awstralia. Bu am chwe' mlynedd yn weinidog eglwys luosog a chyfoethog iawn yn Sydney. Yn 1863, dychwelodd i Loegr, ac er y flwyddyn hono y mae yn weinidog yr eglwys Annibynol yn Bishop Stortford. Mae yn ddyn da a galluog iawn, ac yn sefyll yn uchel yn yr enwad.

Thomas Graham. Derbyniwyd ef yn y Tabernacl Chwefror 1af, 1850. Wedi gorphen ei amser yn athrofa Spring Hill, bu am ychydig amser yn weinidog yn Whitchurch, sir Henffordd. Ymfudodd oddiyno i New Zealand. Yr ydym yn deall nad yw yn y weinidogaeth yn awr.

COFNODION BYWGRAPHYDDOL

EVAN JONES. Ganwyd ef yn y Ffrwd, plwyf Penderyn, Brycheini Awst 7fed, 1790. Efe oedd yr hynaf o bump o blant, ac nid oedd ef o naw mlwydd oed pan y bu farw ei dad. Priododd ei fam drachefn a dy. fyddai yn wrandawr cyson yn nghapel Pontmorlais, Merthyr Tydfil, ac er nad oedd yn aelod eglwysig, yr oedd yn ofalus i fyned a'i lysblant gydag ef i'r capel. Ar un prydnawn Sabboth, aeth Evan Jones gyda ei lysdad i Bontmorlais, lle yr oedd pregethwr lled ddinod yn pregethu. Pa fodd bynag, cyrhaeddodd ei eiriau galon y llanc, ac o hyny allan glynodd gyda chrefydd. Yn 1807, ymunodd ag eglwys y Methodistiaid yn Mhontmorlais. Pan oedd yn ugain oed dechreuodd bregethu. Yn 1814, aeth i breswylio i'r Casnewydd, ac ar ei sefydliad yn weinidog yn y Tabernacl yn 1822, darfu ei gysylltiad a'r Methodistiaid, a threuliodd weddill ei oes gyda yr Annibynwyr. Yn 1829, ymsefydlodd yn weinidog yr eglwys yn y Tabernacl, Lewes, Sussex. Ar ol llafurio yno gyda derbyniad a pharch mawr am dair blynedd ar ddeg ar hugain, gorfodwyd ef gan lesgedd i roddi y weinidogaeth i fynu yn nghanol haf y flwyddyn 1862. Gwanhaodd yn raddol o'r pryd hwnw hyd Ionawr 20fed, 1864, pryd y bu farw mewn cyflawn fwynhad o gysuron crefydd yn driugain a thair ar ddeg oed.

Yr oedd Evan Jones, yn nghyfrif pawb a'i hadwaenai, yn ddyn da a duwiol nodedig. Cafodd deulu lluosog iawn-deuddeg neu bedwar ar ddeg o blant, ac felly daeth i'w ran lawer o ofalon a gofidiau, ond ni chafodd dim ei attal i gyflawni ei weinidogaeth yn effeithiol nes i'w nerth ballu. Dywedir ei fod yn un hynod am ei hyder diysgog yn yr Arglwydd, yr hyn a gadwai ei feddwl yn dawel yn nghanol pob gofalon.

THOMAS GILLMAN. Ganwyd ef yn mhlwyf Rodborough, sir Gaerloew, Medi 11eg, 1801. Yr oedd o'i febyd yn nodedig am ei ddifrifoldeb a'i feddylgarwch. Pan fyddai ei gyfoedion allan yn chwarae, byddai ef yn wastad mewn ystafell neillduedig yn y ty yn darllen Gair Duw. Ennillwyd ef i wneud proffes gyhoeddus o grefydd trwy weinidogaeth gyffrous John Rees, o Rodborough, gynt o'r Casnewydd. Ymunodd ag eglwys Mr. Rees yn Rodborough, pan yr oedd yn bymtheg oed, ac ymroddodd ar unwaith i fod yn ddefnyddiol yn yr Ysgol Sabbothol, mewn ymweled a'r cleifion, &c. Wrth weled ei ymgyflwyniad trwyadl i waith yr Arglwydd, anogwyd ef gan y cyfeillion i ddechreu pregethu. Mewn ty anedd y traddododd ei bregeth gyntaf, lle yr oedd ei weinidog, Mr. Rees, yn ei wrandaw, ac ar y diwedd gosododd yr hen weinidog ei law ar ben y pregethwr ieuangc, a dywedodd wrtho gyda dagrau o orfoledd, "Fy machgen anwyl i, nerthed yr Arglwydd chwi i bregethu yr athrawiaeth a bregethasoch heno hyd derfyn eich oes." Felly gwnaeth. Crist a'i Groes oedd pwngc ei bregeth gyntaf, a'r un peth fu ei destyn hyd y diwedd. Ar ol dechreu pregethu bu am ychydig amser yn derbyn addysg dan arolygiaeth Mr. J. Burder, M.A., o Stroud. Yn mhen ychydig wedi hyny priododd, ac aeth i fyw i Painswick. Bu yno drachefn yn derbyn gwersi gan Mr. Meek, gweinidog yr Annibynwyr yn y lle hwnw. Wedi bod yn pregethu ar brawf yn Pitchcombe, gerllaw Stroud, am ddau fis, derbyniodd alwad unfrydol, ac urddwyd ef yno Gorphenaf 16eg, 1828. Ar ol llafurio yno am ddwy flynedd, yn ffyddlon a llwyddianus iawn, derbyniodd alwad o'r Casnewydd, a symudodd yno, fel y nodasom, yn 1830. Er nad oedd yr eglwys ond gwan, a'r gynnulleidfa ond bechan, ar ddechreuad ei weinidogaeth, aeth y lle yn rhy gyfyng i gynwys y gwrandawyr cyn pen pum' mlynedd, fel y bu raid ail-adeiladu a helaethu y capel. Cafodd y ty newydd drachefn ei lenwi yn ddioed, a chadwodd ef yn llawn hyd derfyn ei oes.

Yr oedd Mr. Gillman wedi bod yn dyoddef er's blynyddau oddiwrth glefyd y galon, ac yn niwedd y flwyddyn 1860, aeth yr arwyddion yn fwy peryglus, fel y bu raid iddo roddi heibio bregethu am rai misoedd. Ail ymaflodd yn ei hoff waith yn haf y flwyddyn 1861, ond gwaelodd drachefn tua diwedd y flwyddyn hono, ac ar ol dyoddef poenau mawr am rai wythnosau, bu farw Mawrth 20fed, 1862, yn 61 oed. Claddwyd ef yn mynwent newydd y dref, yn ngwydd canoedd lawer o alarwyr. Gweinyddwyd yn ei angladd gan ei hen gyfaill hoffus Mr. Thomas Rees, Casgwent, yr hwn hefyd y Sabboth canlynol, yn unol a dymuniad y marw, a draddododd ei bregeth angladdol oddiwrth Nehemiah vii. 2.

Dyn tawel, gostyngedig, a dirodres iawn oedd Thomas Gillman. Nid oedd yn dalentog na doniol fel pregethwr, ond yr oedd yn ddywedwr eglur, teimladwy, ac efengylaidd iawn. Trwy ei ddaioni, ei ffyddlondeb, a'i ddiwydrwydd, ac nid trwy ragoriaeth ei dalent, y bu yn offerynol i wneyd cymaint o ddaioni. Y mae y testyn a ddewiswyd gan Mr. Rees, i sylfaenu arno ei bregeth angladdol iddo, yn ddarluniad cywir o'i nodwedd—"Canys efe oedd wr ffyddlawn, ac yn ofni Duw yn fwy na llawer."