Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog/Rhagair

← Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog

Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog gan William Hobley

Y Cynnwys →

RHAGAIR

FE gynwysir yn hen weithredoedd y capeli, hŷn dyweder na'r flwyddyn 1830, rai pethau o bwys i'w gwybod, a rhai pethau difyr i'w gwybod. Y mae nifer o'r hen weithredoedd hynny heb fod yng nghist y Cyfarfod Misol, ac yn ddiau ym meddiant hwn a'r llall. Mi fyddwn rwymedig am y cyfle i ddarllen un neu ragor ohonynt.

Y mae'r Cyfarfod Misol wedi dechre cyhoeddi taflen cyfrifon er y flwyddyn 1854. Daeth y rhai'n allan ar wyneb un ddalen led faintiolus yn ystod 1854-73. Y mae'r taflenni hynny o bwys neilltuol i'r hanes. Codwyd gryn swrn o'r cyfrifon yn y gyfrol hon allan ohonynt, a chyda'u cymorth hwy cywirwyd lliaws o bethau a fuasai hebddynt wedi dianc i mewn i'r hanes yn anghywir fel yr oeddynt. Methu gennyf a tharo wrth daflenni y blynyddoedd yma: 1855, 1857, 1859, 1861, 1863-5, 1867, 1872. Mi fyddwn rwymedig am hysbysrwydd ynghylch un neu ragor ohonynt.

Bu farw John Robert Jones Bangor, ysgrifennydd y Cyfarfod Misol, yn 1845. Bu cyfrol o gofnodion ysgrifenedig y Cyfarfod Misol o'i waith ef yn fenthyg gan y Dr. Owen Thomas. Yr ydoedd ef dan yr argraff ei fod wedi ei dychwelyd; ond ni dderbyniodd y teulu mohoni. Gwnaethum lawer o ymchwil am y gyfrol hon, ond yn ofer. Fe ddywedir fod y cofnodion o'i waith ef yn neilltuol o fanwl a llawn. Mi fuasai ei gwerth i'r gwaith hwn yn fawr, ac mi fuaswn yn ddiolchgar iawn am hysbysrwydd yn ei chylch.

Gyda'r eithriad o gofnodion dau Gyfarfod Misol neu dri, y mae'r cofnodion ysgrifenedig yn dechre gyda Chwefror, 1852. Hefyd y mae bwlch yn y cofnodion o Ebrill 1859 hyd Mai 1862. Nid yw'n anichon fod hen gofnodion mewn ysgrifen, heb fod yn y llyfrau cofnodion, ym meddiant rhywun neu gilydd ag y buasai'n wiw ganddynt roi eu benthyg i amcan yr hanes hwn. Yn achlysurol iawn yn unig, ac yn brin, y cyhoeddid y cofnodion yn y Drysorfa cyn 1862. Ac o hynny ymlaen hyd nes y dechreuwyd eu cyhoeddi yn y Goleuad yn 1869, nid ymddengys cofnodion mwy nag oddeutu'r hanner o'r Cyfarfodydd.

Mae'r amseriadau a roir i rai yn dechre pregethu rhwng Chwefror, 1859, a Medi, 1867, wedi eu codi o restr yn llyfr cofnodion y Cyfarfod Misol.

Fe gyfleir ar ddiwedd ambell i adran gyfeiriad at fan mewn cylchgrawn neu bapyr wythnosol, neu gofiant neu lyfr o hanes. Weithiau nid yw'r adran honno namyn crynhoad allan o'r fan a grybwyllir; weithiau y mae rhyw gyffyrddiad neu gilydd wedi ei dynnu o ffynonellau eraill; weithiau y mae'r rhan fwyat, neu agos y cwbl, wedi ei dynnu o'r ffynonellau hynny, sef yn bennaf y rhai y cyfeirir atynt ar waelod y dalennau ynglyn â phob eglwys. Dodir y cyfryw gyfeiriadau i mewn yn bennaf er mwyn y rhai a fynnai chwilio ymhellach i'r hanes a roir yn yr adrannau hynny.

Ysgrifennwyd yr hanes yn llawn cymaint er mwyn y sawl a deimla ddyddordeb yn yr hanes yn gyffredinol ag er mwyn y neb a deimla ddyddordeb yn fwyaf arbennig yn hanes rhyw eglwys neilltuol. Parodd hyn roi lle go helaeth weithiau i gymeriadau neilltuol y tybid y gallasai eu hanes fod yn gymorth i fyned i mewn i fesur i wir gyflwr pethau, neu i gipio i fyny wir ysbrydiaeth pethau. Dichon fod eraill o gymaint gwerth i'r eglwys a hwythau, neu o fwy gwerth, pryd nad atebai ymhelaethu arnynt unrhyw ddiben neill- tuol. A lle y bernid nad atebai ymhelaethu unrhyw ddiben, buwyd mor gryno ag y gwyddid sut. Er hynny, gwnawd llawer o ymdrech i gael defnyddiau ychwanegol pan y gwelid hwy yn brin. Ac y mae lliaws o grybwylliadau tair neu bedair llinell o hyd yn ffrwyth cymharu adroddiadau o dair neu bedair o wahanol ffynonellau. A gwnawd eithaf defnydd o bob ffynonnell cyson â dull cryno o gyfleu'r hanes. Ac hyd yn oed lle nad ydoedd y defnyddiau ar y cyntaf yn brin, chwiliwyd am ddefnyddiau ychwanegol yno hefyd, er mwyn y fantais o edrych ar bersonau a phethau o wahanol gyfeiriadau.

Dengys y cyfeiriadau ar waelodion y dalennau i ba raddau y llwyddwyd yn y cais am ddefnyddiau ychwanegol. Canys, gydag eithriad neu ddau, ni ddanfonwyd yn swyddogol megys, namyn un ysgrif o bob lle, a honno yn gyffredin yn ferr, ac ambell waith yn ferr iawn. Ymhen hir a hwyr y cafwyd lliaws o'r rheiny, heb fod pob un wedi dod i law eto. Ac er cael cryn gymorth gan liaws, yn seithug y troes allan y cais a ddanfonwyd at amryw eraill yma ac acw am eu hadgofion. Nodir hyn yma er dangos mai nid ychydig ydoedd y drafferth a gymerwyd i gael yr hanes yn llawn a theg. Nid oeddwn i fy hun o gwbl mor hyddysg yn hanes yr eglwysi ag y buasai'n ddymunol fy mod, ond gwnaethum fy ngoreu i gyflenwi hynny o ddiffyg yn y modd y crybwyllwyd.

Gan mai yn Nosbarth Clynnog a Dosbarth Caernarvon yn bennaf y cafwyd y defnyddiau ychwanegol y crybwyllwyd am danynt, y mae'n anhawdd credu nad oes eto ym meddiant gwahanol bobl ddefnyddiau tebyg, sef ysgrifau ar hanes yr achos, neu ar gychwyniad a chodiad yr ysgol Sul, neu ar hen gymeriadau mewn ardal, neu gofnodion o hen seiadau, neu hunan-gofiannau, neu ddydd-lyfrau yn cynnwys cyfeiriadau at yr achos crefyddol, neu restrau o bregethwyr, neu gyfrifon eglwysig. Er mwyn i'r ddau olaf fod o ddigon o ddyddordeb, hwy ddylent fyned cyn belled yn ol, dyweder, ag 1840. Os yw'r cyfryw bethau ym meddiant neb y gelwir ei sylw at hyn, fe werthfawrogid y cyfleustra o gael eu chwilio. Ni chedwid monynt nemor, am na ddanfonid am danynt nes y byddai eu heisieu. Ond goreu po gyntaf y clywid yn eu cylch.

Ffynonnell ffrwythlon i'r hanes y profodd ymddiddanion a gafwyd â gwahanol bersonau. Nid bob amser y nodir y personau hynny, ond gwnawd hynny pan y tybid fod rhywbeth yn cael ei gyrraedd wrth wneud. Mi fyddwn rhwymedig am fy nghyfeirio at gofiaduron da, yn enwedig os yn meddu ar ddawn ddisgrifiadol fel sydd gan rai, a hynny er i'w trigle presennol fod allan o Arfon.

Y mae mewn bwriad ddod a chyfrol allan yn cynnwys ychwanegiadau a chywiriadau, cystal a rhyw faterion o nodwedd gyffredinol. Croesawir unrhyw hysbysrwydd pellach am bersonau a phethau y buwyd yn rhy fyrr gyda hwy yn y gyfrol hon, er mwyn ei ddodi i mewn yno. Gyda chywiriad mewn amseriad, fe ddylai sail y cywiriad gael ei hysbysu, gan fod lliaws dirfawr o amseriadau a chyfrifon wedi eu cywiro yma eisoes, weithiau o weithredoedd capeli, neu daflenni y cyfrifon, neu gofnodion y Cyfarfod Misol, ac weithiau fel ffrwyth cymharu gwahanol ysgrifau neu adroddiadau eraill â'u gilydd. Bydd cywiriadau mewn pethau bychain cystal a phethau mawr yn werth i'w cael.

Bwriedir i'r gyfrol grybwylledig gynnwys mynegai helaeth. Disgwylir y bydd y mynegai hwnnw yn cyflenwi unrhyw ddiffyg a deimlir ynglyn â chynllun y gwaith, sef cyfleu pethau mewn trefn amseryddol, ac nid eu dosbarthu dan wahanol bennau. Hyd yn oed heb y mynegai, fe hyderir y bydd y cynllun a fabwysiadwyd yma yn gymaint mwy buddiol a difyr i'r darllennydd, ag y bu yn fwy trafferthus i'w ddilyn.

Gweddus dweyd fod adroddiadau ymwelwyr Canmlwyddiant yr Ysgol Sul (1885) yn ymddangos yma yn fynych wedi eu cwtogi neu eu crynhoi rhyw gymaint, fwy neu lai, ac ar dro wedi eu hamgeneirio fymryn, ond nid fel ag i newid dim ar yr ystyr, nag i wneud yr adroddiad yn fwy neu yn llai ffafriol. Rhwymwyd yr adroddiadau hynny ynghyd, ac y maent ynghadw yn y Llyfrfa. Trefnwyd drwy benderfyniad y Cyfarfod Misol ar fod i'r hanes ddibennu gyda'r flwyddyn 1900. Rhaid peidio edrych yma, gan hynny, am grynhoad ar hanes neb a fu farw yn ddiweddarach na hynny. Ni olrheinir hanes neb chwaith ar ol symud ohono i Gyfarfod Misol arall, er marw ohono o fewn cyfnod yr hanes hwn, gan y gellir disgwyl i'w hanes ef ymddangos yn hanes eglwysi y Cyfarfod Misol hwnnw. Rhoir ychydig grybwylliad am bregethwyr a blaenoriaid wedi ymfudo i wledydd eraill, os yn dod o fewn tymor yr hanes, ac os bydd gwybodaeth am danynt o fewn cyrraedd ar y pryd.

W. HOBLEY