Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I/Eglwys Saesneg Aberdyfi

← Eglwys Saesneg Towyn

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I gan Robert Owen, Pennal

Yr Ysgol Sabbothol 1 →

EGLWYS SAESNEG ABERDYFI

Oddeutu y flwyddyn 1870 buwyd yn cynal moddion Saesneg yn y capel Cymraeg, am dymor neu ddau, er mwyn y Saeson a ymwelent â'r lle yn yr haf. Gwelwyd nad oedd hyny yn ateb y diben, ac ni pharhawyd y moddion. Y cam cyntaf a roddwyd tuag at ffurfio achos oedd, y penderfyniad canlynol a fabwysiadwyd gan Gyfeisteddfod Sirol yr Achosion Saesneg, ac a gymeradwywyd gan y Cyfarfod Misol yn y Bontddu, Mawrth 28, 1881, —"Ein bod yn penodi y Parch. R. Owen, M.A., Pennal, Mr. William Jones, Aberdyfi, a Mr. Edwin Jones, Towyn, i edrych ar fod achos Saesneg yn cael ei ddechreu yn Aberdyfi mor fuan ag y byddo modd." Ymwelodd y brodyr hyn â'r lle yn uniongyrchol, i wneuthur ymchwiliad gyda'r Saeson, ac i ymgynghori â'r cyfeillion Cymraeg. Canlyniad yr ymweliad hwn fu, i gommittee neu gyfarfod brodyr o'r eglwys Gymraeg gael ei gynal pryd y cytunwyd ar y ddau benderfyniad canlynol.(1). Fod achos Saesneg i gael ei sefydlu trwy gynal moddion rheolaidd yn Saesneg. (2). Fod y personau canlynol yn cael eu penodi i gynorthwyo a chymeryd gofal yr achos, Mri. Edward Bell, Edward Davies, a John Evans; Miss Ann Williams, Miss Margaret Jane Morris, Miss Lizzie Lewis." Aethpwyd a gwybodaeth o'r hyn a wnaed i'r Cyfarfod Misol dilynol yn Llanfrothen, Mai 2il, ac yno penderfynwyd fel y canlyn "Wedi cael adroddiad y brodyr a anfonasid gan Gyfarfod Misol Bontddu i Aberdyfi, i edrych i mewn i'r rhagolygon gyda golwg ar sefydlu Achos Saesneg yn y lle, penderfynwyd, ein bod fel Cyfarfod Misol yn anog swyddogion y lle i gychwyn yr achos yn ddioedi; ein bod yn ymrwymo i fod yn gynorthwy iddynt i'w gynal am flwyddyn; ein bod yn anog yr eglwysi i fod yn oddefgar tuag at y gweinidogion fydd yn galw eu cyhoeddiadau yn ol mewn trefn i'w gwasanaethu; a'n bod yn anfon cais i'r Gymdeithasfa am gynorthwy iddynt."

Cymerwyd yr Assembly Room, uwchben y Market Hall, am rent blynyddol i gario yr achos ymlaen, ac yno y mae yr holl foddion wedi eu cadw o hyny hyd yn awr. Dechreuwyd yr achos, a phregethwyd gyntaf yn y lle gan y Parch. J. H. Symond, Towyn, Mai 15, 1881. Penodwyd y Parch. R. H. Morgan, M.A., a J. H. Townley, Ysw., Towyn, gan y Cyfarfod Misol i sefydlu yr eglwys yn ffurfiol. Y noswaith yr ymwelwyd â'r lle gan y brodyr hyn, ymunodd y personau canlynol fel aelodau cyflawn a'r eglwys—Mr. Edward Bell, Mr. Edward Davies, Miss Ann Williams, Miss Margaret Jane Morris, Miss Lizzie Lewis, Mr. John Owen, Mrs. Anne Owen, Miss Annie Owen, Mr. Lazarus Jones, Mr. Henry Jones, Mrs. Margaret Evans, Mrs. Gittins, Mr. T. Cleg, Mrs. Cleg, Mrs. Mary Rees —15 o gyflawn aelodau, a 12 o blant. Derbyniwyd mewn casgliadau o'r diwrnod y dechreuwyd yr achos hyd ddiwedd yr un flwyddyn, sef o Mai 15 hyd Rhagfyr 25, 1881, 17p. 17s. 4 c. Taliadau 41p. 17s. Oc. Yr oedd yn bresenol o Saeson uniaith Mai 15, 1881, boreu 3; nos 17. Mai 22, boreu 11; nos 22. Rhagfyr 25, boreu 10; nos 14. Ymhen y flwyddyn, sef Mai 14, 1882, boreu 17; nos 26. Mai 13. 1883, boreu 15; nos 24. Rhagfyr 30, 1883, boreu 24; nos 49. Ystadegau ar ddiwedd 1882,-gwrandawyr 55; aelodau 15; plant 14; Ysgol Sul 41. Eto ar ddiwedd 1886,-gwrandawyr 58;. aelodau 18; plant 22; Ysgol Sul 46. Y mae yr eglwys hyd yma wedi derbyn cynorthwy arianol yn flynyddol o Drysorfa yr Achosion Saesneg. Ni wnaethpwyd yma ddewisiad o ddiaconiaid hyd fis Ionawr 1887. Y pryd hwn dewiswyd i'r swydd yn rheolaidd, Mr. Edward Bell, Mr. Edward Davies, a Mr. John Davies. Angen mawr presenol yr eglwys ydyw, cael capel i gario y moddion ymlaen, yn lle yr Assembly Room. Hyd yn hyn, pa fodd bynag, y mae gwedd lwyddianus ar yr achos.

Priodol ydyw crybwyll fod yr eglwys Gymraeg yn Aberdyfi wedi rhoddi pob hwylusdod a chefnogaeth i gychwyn yr achos Saesneg. Am y pedair blynedd cyntaf, dechreuai y Cymry y moddion am haner awr wedi naw yn y boreu, er mwyn rhoddi cyfle i'r neb a ewyllysiai fyned i'r moddion Saesneg am un-ar-ddeg. Ymhen amser a ddaw, bydd coffa parchus, yn ddiameu, am ffyddlondeb y brodyr a'r chwiorydd a roddasant eu hamser a'u llafur gyda'r achos hwn yn ei gychwyniad. Teg ydyw cadw mewn cof hefyd wasanaeth Mr. W. Jones, blaenor yr eglwys. Gymraeg, a'i briod, i'r eglwys Saesneg yn ystod y blynyddoedd cyntaf. Bu ef yn dra gweithgar, trwy lawer o anhawsderau yn ceisio pregethwyr i lenwi y Sabbothau, hyd nes yr etholwyd brodyr i fod yn swyddogion rheolaidd yr eglwys. Ei hoffus briod hefyd, yr hon ar ddechreu y flwyddyn 1887 a gymerwyd i ogoniant, a ddangosodd garedigrwydd Cristionogol, trwy roddi ei thŷ gyda sirioldeb mawr yn llety i lawer o weinidogion yr efengyl. Rhoddodd y Parch. R. E. Morris, B.A., ei wasanaeth i'r eglwys tra y bu yn weinidog yr eglwys Gymraeg. Y gweinidog sydd yn gofalu am dani yn awr ydyw y Parch. John Owen.