Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur/At y Darllenydd

← Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur

Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur gan John Eiddion Jones

Cynnwysiad

AT Y DARLLENYDD.

GWYR y darllenydd, ond odid, fod Pwyllgor Eisteddfod Llanberis, 1879, wedi cynnyg gwobr o £20 am y "Traethawd—Bywyd ac Athrylith y Parch. J. Roberts (Ieuan Gwyllt)." Hyn fu yr achlysur i'r ysgrifenydd gymeryd y mater mewn llaw, ac anfonwyd y cyfansodd. iad hwn i'r Beirniaid, y Parchn. T. C. Edwards, M. A., Aberystwyth, a D. Saunders, Abertawe, ynghyd a'r nodiad canlynol:—Geiriad y testun ydoedd: "Traethawd—Bywyd ac Athrylith y Parch. J. Roberts (Ieuan Gwyllt).' Gellid cymeryd y geiriad hwn mewn dwy ystyr, un ydyw Traethawd ar Fywyd ac Athrylith Ieuan Gwyllt. Ond wedi gwneyd ymchwiliad, deallodd yr ysgrifenydd mai amcan y Pwyllgor oedd rhoddi cefnogaeth i gasglu ynghyd ffeithiau hanes bywyd y gwrthddrych, ynghyd a sylwadau ar ei athrylith, cyn iddi fyned yn rhy ddiweddar, fel ag i fod yn sylfaen, o leiaf, i wneyd Cofiant' iddo. Hyn sydd yn cyfrif am y ffurf sydd ar y traethawd hwn, a bod cymaint o lafur wedi cael ei roddi i olrhain yr hanes. mae yr ysgrifenydd, fodd bynag, wedi dyfod i wybod am y ffynnonellau i wybod llawer yn ychwaneg, o ba rai nis gellid gan amser wneyd defnydd yn y traethawd hwn. Cyflwynir ef felly, fel sylfaen, ac nid fel Cofiant' cyflawn. Ymdrechwyd, hyd yr oedd yn ddichonadwy, i gael pob dyddiad a phob ffaith yn gywir.—Melindwr." Nid ymddengys i'r Parch. D. Saunders ysgrifenu un feirniadaeth, ond anfonodd y Parch. Principal Edwards, M. A., y nodiadau canlynol i Bwyllgor yr Eisteddfod:

"Y mae Mr. Saunders, a minnau, yn cyttuno i roddi canmoliaeth uchel i'r ddau draethawd. Ond golyga efe fod traethawd 'Llenor' yn ogydwerth â thraethawd 'Melindwr,' o herwydd mai nid 'Cofiant' o Ieuan Gwyllt, ond traethawd beirniadol arno, a geisiai y Cyfeisteddfod. Yr oeddwn innau, ar y llaw arall, yn ystyried traethawd 'Melindwr' yn llawn mwy galluog, hyd yn nod fel beirniadaeth ar Ieuan Gwyllt, na thraethawd 'Llenor.' Ond golygwn ymhellach mai amcan y Cyfeisteddfod oedd cael, nid yn unig beirniadaeth arno, ond hanes ei fywyd hefyd, a hyny yn ddigon cyflawn i fod yn sail 'cofiant' o hono. Y mae y ddau feirniad, yr wyf yn meddwl, yn cyttuno fod 'Melindwr' wedi llwyddo yn fwy na 'Llenor' i gasglu defnyddiau 'cofiant.' Yr ydym hefyd yn cydolygu fod traethawd Llenor' yn cael ei anurddo, yn enwedig yn y rhan gyntaf o hono, gan fath o ffugfarddoniaeth. O'm rhan fy hun, rhaid i mi ychwanegu fy mod yn canfod ynddo arwyddion nid anfynych o ddiffyg chwaeth; er engraifft, yn ei sylwadau ar ferched fel ysbrydion gwasanaethgar,' ac yn y rheswm a rydd dros sylwi ar grefydd 'Ieuan Gwyllt' sef am fod dyn yn 'anifail crefyddol.' Heblaw hyn, ymddengys i mi fod traethawd 'Llenor' yn fwy anaddfed, yn fwy anghyfartal, yn llai cyfunol yn ei wahanol ranau, na thraethawd 'Melindwr.' Pe cyhoeddid y ddau, nis gallaf lai na meddwl mai traethawd 'Melindwr' fyddai y mwyaf buddiol a gwerthfawr i'r wlad. Nid wyf yn petruso dyweyd y byddai traethawd 'Melindwr' fel y mae, heb ychwanegiadau ato, yn 'gofiant' rhagorol o Ieuan Gwyllt; ac nid wyf yn meddwl y ceir neb arall, bellach, ar ol marwolaeth ei frawd, y Parch. Robert Roberts, a ysgrifena gofiant' mwy cyflawn a boddhaol ymhob ystyr.' Ond y mae fy nghyfaill, Mr. Saunders, a minnau yn foddlawn i adael y peth yn nwylaw trydydd beirniad. Os bydd ef yn cydolygu âg un o honom, ni bydd un anhawsder yn aros. Ac os bydd yn gwahaniaethu oddiwrth y ddau feirniad, ac yn ystyried traethawd 'Llenor' yn oreu, diammeu genyf yr ymfoddlona, fel finnau, i'r wobr gael ei rhanu yn gyfartal rhwng y ddau ymgeisydd. Ydwyf, anwyl Syr, yr eiddoch yn gywir, T. C. EDWARDS.

Penododd y Pwyllgor y Proffeswr John Rhys, Rhydychain, yn drydydd beirniad, a dyfarnodd y Proffeswr, fel y Parch. D. Saunders, fod i'r wobr gael ei rhanu.

Er mai yr uchod fu yr achlysur i gychwyn y gwaith, eto y mae yn rhaid i mi ddyweyd ei fod yn llafur yr oedd cariad yn ymaflyd ynddo yn galonog; ac fel yr oeddwn yn myned ymlaen yr oedd fy edmygedd o'r gwrthddrych a'm serch tuag ato yn cynnyddu fwyfwy. Ac ymdrechais roddi darlun o hono mor gyflawn ag y gellais, o herwydd nid mynych y chyfarfyddir â chymeriad mor amrywiol a chyflawn a leuan Gwyllt.

Dyledus yw arnaf gydnabod yn ddiolchgar y cynnorthwy siriol a chalonog a dderbyniais gan Mrs. Roberts, gweddw y gwrthddrych; ynghyd a Mrs. Pugh, chwaer Ieuan Gwyllt; y Parchn. Dr. Edwards, Bala; J. Williams, Llandrillo; T. Levi, a J. Williams, Aberystwyth; Mri. Eleazar Roberts, Liverpool; Absalom Prys, Penllwyn; Julian, Edwards, a Samuel, Aberystwyth, ac amryw eraill, pa rai a gydnabyddir oll yn ystod y gwaith.

Hyderaf nad ystyrir yr ymdrech yn hollol annheilwng fel teyrnged o barch i gyfaill mor bur, ac i un a wnaeth gymaint dros ei wlad a'i genedl.

Yr eiddoch yn ffyddlawn,

J. EIDDON JONES.

Mehefin 1880.