Llewelyn Parri (nofel)/Pennod XVII

← Pennod XVI

Llewelyn Parri (nofel) gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo)

Pennod XVIII →

PENNOD XVII.

PAN ddaeth y gair i glustiau Morfudd a'i mam, fod Llewelyn wedi troi allan i fod yn ddyn mor wyllt a meddw, penderfynasant na fyddai dim mwyach a wnelent hwy âg ef. Nis gallai yr hen Wenhwyfar Jones feddwl am adael i'w merch hynaf gael ei chylymu am ei hoes â dyn yn meddu cyn lleied o reol arno 'i hun. Gwyddai yr hen wraig o'r goreu nad ellid byth dysgwyl dedwyddwch hefo dyn meddw. Cafodd wers nad anghofiai am ei hoes, mewn perthynas i annedwyddwch gwraig meddwyn, o herwydd fe drôdd brawd iddi hi allan yn feddwyn cyhoeddus, a dygodd y fath drueni i'w deulu nes y bu i'w wraig dori ei chalon mewn gofid ac eisieu. "A pha beth a ddeuai o honof," meddai Mrs. Jones wrth Morfudd, "pe y byddai raid i ti fyw a bod hefo dyn meddw? Na, gwell yw i ti gael dyn tlawd, os sobr, na phe caet fab i bendefig, pe byddai yn feddw. Ni wiw i ti feddwl gwneyd dim ychwaneg âg ef byth!"

Cydsyniai'r eneth yn hollol â'i mam, mai peth peryglus ofnadwy fyddai iddi ymgysylltu â meddwyn. Yr oedd ganddi ddigon o synwyr i ganfod y perygl. Ond eto, pa fodd y gellid diffodd y cariad a gyneuwyd yn ei mynwes at Llewelyn? Ai peth i'w ddifa dan bob awel groes ydyw cariad merch? Nagê! Ac nid aml y gwelsom hyd yn oed novels yn cofnodi hanes dwy ferch yn gweithredu oddiar gariad purach nag y gweithredodd Morfudd a Gwen, pan ddaethant i ddeall yn iawn am gyflwr truenus Llewelyn, brawd y naill a chariad y llall.

Aeth Morfudd, un diwrnod i F————, i edrych am Gwen Parri. Yr oedd amgylchiadau diweddar wedi dyfod â'r ddwy eneth garuaidd i hoffi eu gilydd, ac i garu'r naill y llall â chariad chwiorydd. Oh, y fath ing meddwl oedd i'w ddarllen ar wynebpryd pob un o honynt y diwrnod y siaradent yn nghylch Llewelyn!

"'Chlywsoch chwi ddim byd byth am eich brawd?" gofynai Morfudd. "Do!—glywsoch chwi rywbeth?" Naddo, yr un gair, ychwaneg na'i fod wedi gadael y wlad! Ond yn mha le y mae ef? Ai ni ddaw byth yn ol at ei Wen a'i Forfudd?"

"Oh, fy anwyl chwaer!" ebe Gwen, gan roddi ei braich am wddf Morfudd, "wn i ddim sut i ddweyd y gwirionedd wrthych! Y mae arnaf gywilydd ei fod yn frawd imi; ac y mae yn ddrwg genyf eich bod chwi wedi sefydlu eich serch arno!"

"Gadewch i mi glywed y gwaethaf!" ebe Morfudd, "Mi a'i caraf hyd y diwedd! Yn mha le y mae?"

"Y mae yn Llundain. Ond a ddaw ef byth yn ol i gysuro calonau toredig y rhai sy'n curio mewn poen yn ei gylch, sydd fwy nag a fedraf ddweyd."

Rhoddai Morfudd ochenaid drom.

Dyma lythyr a ddaeth imi boreu heddyw," ychwanegai Gwen, "oddiwrth ryw ddoctor, yn yr hwn y rhoddir tipyn o hanes yr afradlon."

Cymerodd Morfudd y llythyr i'w llaw grynedig gan ei ddarllen trwy gwmwl o ddagrau. Rhedai yn debyg i hyn:

"MISS PARRI.—Esgusodwch fi, ma'm, am gymeryd yr hyfdra i ysgrifenu atoch. Y mae'r amgylchiadau yn rhai anghyffredin i mi.

Galwyd fi y diwrnod o'r blaen at ddyn ieuanc hardd a dysgedig, yr hwn oedd yn sâl ar ol yfed gormod, fel y deallid. Nid wyf am archolli eich teimladau trwy roddi desgrifiad o natur ac effeithiau ei selni; ond rhaid i mi ofyn eich caniatâd i sylwi ei fod mewn cyflwr go beryglus.

Yr oedd yn gwbl ddyeithr i bawb yma; ac er fod pob un sydd o'i gwmpas yn ymddwyn yn berffaith garedig a gofalus tuag ato, eto tybiais, pe y gallesid cael rhai o'i deulu ei hun yn agos ato, y buasai hyny'n foddion effeithiol i'w dawelu.

Ond ni wyddai nèb o ba le y daeth, heblaw mai o Gymru, nac i bwy y perthynai. O ganlyniad, trwy ganiatâd un o'r awdurdodau, ni a agorasom ei portmanteau, yn yr hwn y cawsom bapyrau yn cynnwys pob hysbysiad anghenrheidiol; a thyna sut y medrais anfon atoch.

Pe gallech chwi, neu rywun arall ddyfod yma ato, hyd nes y bydd iddo wella digon i gymeryd gofal o hono ei hun, gwnelech drugaredd âg ef a rhoddech foddlonrwydd mawr i fy mhryder inau.

Unwaith eto, yr wyf yn gofyn i chwi fy esgusodi am eich trwblo,

Yr eiddoch &c————

Wedi i Morfudd fyned tros y llythyr, hi a sefydlodd ei llygaid mawrion, yn llawn dagrau, ar yr eiddo Gwen, a gofynodd,—

"Wel, fy chwaer, beth sydd i'w wneyd? A ydych chwi am fyned yno? Os nad ewch chwi, mi werthaf y fuwch a roddodd fy nhad i mi, ac mi af yno fy hunan! Pa siomedigaeth bynag a roddodd meddwdod Llewelyn i fy ngobeithion disgleiriaf, fedra'i ddim meddwl am ei adael i farw yno, heb na chwaer na chariad i esmwythau ei obenydd, na sychu'r chwys oddi ar ei dalcen!"

Cymerodd Gwen afael yn llaw Morfudd, syrthiodd ar ei gliniau, a ddywedodd,

"Wel, trwy gymhorth Duw, efe a gaiff chwaer a chariad i'w wylio, ynte; ac ni raid i Morfudd werthu ei buwch ychwaith. Y mae Rhagluniaeth wedi fy nghynysgaeddu fi â moddion, ac fe gaiff hwnw ei ddefnyddio tuag at adferu'r colledig—brawd i mi a gwr i chwithau!"

"Diolch i Dduw! Mia af adref at fy mam, ac a ddywedaf y cyfan wrthi. Gwn y bydd iddi fy ngwrthwynebu; ond y mae pob gwrthwynebiad yn rhy wan i gariad.

"Deuaf gyda chwi i Lundain y mynyd cyntaf y byddwch yn barod."

"O'r goreu. Mi a ddeuaf yn awr gyda chwi adref, i ymresymu â'ch mam, ac yna cawn gychwyn bore 'fory."

*⁠*⁠*⁠*⁠*⁠* Safai'r ddwy eneth ymroddgar wrth erchwyn gwely y claf ddydd a nos, gan wylied pob ysgogiad ar ei wynebpryd —cymhwyso defnynau adfywiol dwfr glan at ei wefusau sychedig—cadw draw bob gwybedyn rhag disgyn ar ei dalcen marmoraidd, a suo ei deimladau i dawelwch cariad. Ni's gallai edrychydd wneyd allan pa un o'r ddwy a arddangosai fwyaf o bryder a gofal—yr oedd y ddwy wedi myned yn llwyd gan wylio, ac yn barod i suddo dan y baich oedd yn pwyso ar eu meddyliau, wrth weled gwrthddrych ei serch megis yn ymdrechu rhwng bywyd ac angau, heb wybod yn iawn pa un ai gadael byd o gyfnewidiadau a wnai, ynte byw i fod eto yn noddwr ac yn gysur i'w anwyl rai.

Ond trwy ofal diflino'r genethod a'r meddyg, dan fendith Rhoddwr pob daioni, dechreuodd Llewelyn ymddeffro i fywyd—dychwelodd ei synwyrau gwibiedig, ac nid bychan oedd ei syndod, wrth ddyfod ato 'i hun, canfod wrth ei ochr, gyda golygon pryderus, yr unig ddwy a adawyd ar y ddaear i ofalu am dano ac i'w garu.

Llawer gair o gariad a basiwyd rhwng y tri, pan ddaeth y llanc yn ddigon cryf i siarad. Erioed ni theimlodd ef y fath edifeirwch yn llenwi ei fynwes ag yn awr, wrth gydmharu ei fywyd anwadal, meddw, ac annuwiol ei hun, ag ymddygiad dianwadal, ymroddgar, a duwiolfrydig ei gariad a'i chwaer.

Gwellhaodd ddigon i ddychwelyd gartref yn nghwmni y ddwy eneth.

Effeithiodd yr amgylchiadau a ddisgrifiwyd uchod i beri iddo ddiwygio a byw'n grefyddol a rhinweddol; a daeth Llewelyn Parri i fod yn un o flodau prydferthaf yr ardal yr adeg honno, yn ei ôl. Cadwai ei hun mor ddisigl o fewn cylch Cymedroldeb, fel na theimlai ef ei hun na neb arall yr ofnad lleiaf iddo gwympo byth mwy.

Ymwelai'n fynych â thŷ Mrs. Gwenhwyfar Jones, ac anghofiodd yr hen wraig dda ymddygiadau blaenorol ei darpar fab-yn-ghyfraith. Argyhoeddwyd hi fod ei edifeirwch a'i ddiwygiad yn drwyadl a diffuant, ac ymddiriedai yn ei sefydlogrwydd.

Cytunodd Llewelyn a Morfudd i briodi. Gwnaeth ef bob peth yn barod yn hen fferm ei fam i'w derbyn hi yno fel ei wraig, a'i gwneyd yn gysurus ar ol dyfod.

Pan eglurodd ein harwr ei holl fwriadau i Mrs. Jones, ymddangosai hi'n lled hwyrfrydig. Er ei bod yn credu yn sefydlogrwydd Llewelyn, ac wedi pasio heibio ei waith yn ei siomi hi a'i merch o'r blaen trwy feddwi, eto, ni theimlai ei hun yn bur barod i ymadael â Morfudd am dipyn yn hwy. Yn wir, nid peth bychan ydyw i fam ofalus—mam wedi colli manteision cynghorion ei gŵr hefyd—roddi ei hanwyl ferch yn meddiant estron, "er gwell, er gwaeth." Carai'r hen Gymraes y llanc â chariad mam; eto wrth feddwl am adael iddo briodi ei merch, digon naturiol fuasai iddi adgofio hoffder blaenorol Llewelyn o ddïod gadarn; ac er nad oedd ef byth wedi meddwi er yr adeg y bu yn Llundain, eto yr oedd yn rhaid iddo gael diferyn cymedrol. Credwn fod Mrs. Jones yn deall y natur ddynol, yn gystal a natur y diodydd meddwol, yn dda, a'i bod yn argyhoeddedig fod yn anhawdd iawn i neb chwareu â'r wiber feddwol heb dderbyn ei brathiad gwenwynig. Buasai'n dymuno, cyn gwllwng gafael o'i merch, fel y bu mam Llewelyn yn dymuno flynyddoedd lawer cyn hyny, am i ryw gyfundrefn newydd, ddiffael, gael ei rhoi mewn gweithrediad, trwy gymhorth pa un y gellid cadw'r llanc o diriogaeth meddwdod. Ond och! yr oedd y gyfundraeth eto heb ei darganfod. Felly, nid oedd gan yr hen wraig ond dweyd, os rhaid fyddai iddynt gael prïodi, na wnai hi eu rhwystro, ond mai ei dymuniad hi fuasai iddynt aros blwyddyn neu ddwy eto, i edrych a fuasai Llewelyn yn profi ei hun yn ddigon o ddyn i yfed yn gymedrol, a dim ond yn gymedrol.

Diwrnod y brïodas a ddaeth. Mawr fu'r llawenydd yn yr ardaloedd ar yr achlysur o uniad Llewelyn Parri a Morfudd Jones. Wrth eu gweled yn dychwelyd o'r Eglwys yn mreichiau eu gilydd, clywid llawer yn dweyd mai gwir oedd yr hen air, mai "llanciau Arfon a Merched Mon pia hi."

Mor hyfryd oedd yr hen fferm y diwrnod y dygodd Llewelyn Parri ei ddyweddi yno, i fod yn feistres y Brynhyfryd! Mor garuaidd oedd pob peth yn ac o amgylch y ty! Ni welid dim ond symledd chwaethus a defnyddiau dedwyddwch dirwysg. Anadlai y rhosynau eu llongyfarchiadau peraroglaidd, a chathlai yr adar anthemau o groesaw. Edrychai'r defaid ar y bryn, a'r gwartheg ar y cae fel pe buasent yn lloni ar yr achlysur dyddorol. Clywid swn llawenydd yn mhob congl, a gwelid sirioldeb yn dawnsio ar bob grudd.

Anhawdd yw dysgrifio teimladau Llewelyn ar y pryd. Canfyddai ei hun yn ddyn adferedig, cadwedig, dedwydd, wedi cael ei ysgubo o safn rôth marwolaeth trwy ffyddlondeb di—ail, a chariad diffuant ei Forfudd a'i Wen, pan yr oedd y diafol a'i holl angelion yn dysgwyl am dano, i wneyd i fyny un aberth ychwanegol at y miloedd Cymry sydd wedi disgyn i'r pwll diwaelod trwy effeithiau dinystriol meddwdod! Teimlai ei hun yn ddyn dedwydd pan yn meddu'r fath ddynes ragorol yn brïod ei fynwes—dynes a roddodd y fath brawf o ddyfnder ei chariad a'i hymroddiad, pan yr oedd ef wedi syrthio mor ddwfn, ac ystaenio ei hun mor ddu gan warth a llygredigaeth. Pa fodd y gallai neb fod mor annynol ag ofni y byddai iddo byth mwy ymdrybaeddu yn y dom? Os gall cymedroldeb gadw dyn rhag myned yn feddwyn, fe gedwir Llewelyn Parri yn awr. mae'n ffieiddio meddwdod fel y drwg mwyaf—yn ei gasâu a chas cyflawn—ac yn penderfynu cadw ei hun cystal ag y gall, trwy arfer ychydig o ddïod feddwol, oddiwrth y ffosydd y syrthiodd iddynt gynnifer o weithiau. Y mae ganddo addewid i'w fam drengedig i'w hail adnewyddubuchedd ddrwg flaenorol i edifarhau o'i herwydd—bywyd sobr a rhinweddol i ymgyrhaedd ato rhagllaw—gwraig brydweddol a hawddgar i'w noddi, i'w chysuro, ac i dreulio ei oes mewn pleser yn ei chwmni. Y fath gadwyni pwysig sydd i'w gadw rhag myned ar gyfrgoll! Y mae braidd yn anmhosibl tybied y gwelir ef byth yn troi yn wibiad a chrwydriad oddiwrth ffyrdd cymedroldeb a sobrwydd.

Ah! Llewelyn Parri—ni a welsom ugeiniau yn dechreu eu bywyd priodasol, yn llawn mor siriol a gobeithiol a thithau—ond pa beth a ddaeth o honynt yn y diwedd?—a pha beth a ddaw o honot tithau? Pa fodd bynag, ni a obeithiwn y goreu; ac os cawn ein siomi, ni fydd genym ddim i'w wneyd ond tyngu yn erbyn aneffeithiolrwydd cymedroldeb i gadw dynion rhag meddwi!