Llyfr Haf/Gofynion a Geirfa

← Y Ciwi

Llyfr Haf gan Owen Morgan Edwards

→

GOFYNION A GEIRFA

I

1. Ennwch y gwahanol ffyrdd yr amddiffynna yr anifeiliaid, y gwyddoch chwi am danynt, eu hunain.

2. Ysgrifennwch y paragraff hwn yn eich geiriau eich hun.

3. Rhowch enwau yr anifeiliaid a ddiflannodd o'r byd, os gellwch. Pa fath anifeiliaid oeddynt?

• LLID, anger.
• CARN. hoof.
• EWIN, claw.
• BLAIDD, wolf.
• CENAU, cub.
• LLWDN, wether.
• FFAU, den.
• SANTEIDDRWYDD, holiness, holy.
• CAWRFIL, elephant.
• LLARPIO. to maul.
• YSTYFNIG, stubborn.
• PROFFWYD, prophet.
• LLEWPARD, leopard.
• ANIFAIL BRAS, fatling.
• GWIBER, viper.
• CRAFANC, claw.
• PALF, paw.
• CARW, deer.
• GWAEDGI, bloodhound.
• ARUCHEL, very high.
• MYN, kid, young goat.
• PORI, to graze.
• YCH, ox.
• DIDDYFNU, to wean.
• TOI, to cover.

II

1. Esboniwch feddwl enw yr anifail hwn.

2. Pa ddau ddull sydd gan natur o amddiffyn anifeiliaid?

3.Rhoddwch restr o'r anifeiliaid y credwch chwi a fydd yn y byd ymhen mil o flynyddoedd, a rhestr o'r rhai a ddiflanna.

• DREINIOG, thorny, prickly.
• MOLOCH, restless.
• MODFEDD, inch.
• LLADIN, latin.
• DALEN, page.
• SYRTHIO, to fall.
• GWDDW, neck.
• AFROSGO, clumsy.
• DILUN, shapeless.
• HAGR, ugly.
• GRUDD, check.
• DINIWEIDRWYDD, innocence.
• SURO, to sour.
• ENAID, Soul.
• CYMWYNAS, favour.
• AIFFT, Egypt.
• RHAIB, rapacity, greed.
• DYWALGI, tiger.
• YSGLYFAETH, prey.
• ERYR, eagle.
• ETIFEDDU, to inherit.

III

1. Dywedwch a wyddoch am afonydd Amason a La Plata.

2. Ennwch a disgrifiwch anifeiliaid eraill sydd ag arfwisg.

• TEULU, family.
• TYLWYTH, tribe.
• DYFRHAU, to water.
• ARFWISG, armour.
• HELM, helmet.
• LLURIG, armour.
• YSGWYDD, shoulder.
• CRAGEN
• shell.
• GAEROG, armoured
• NIWED, harm.
• TURIO, to burrow.
• CELANEDD, carnage.

IV

1. Cymherwch gyrn y carw pan fyddont heb dyfu a phan fyddant wedi llawn

• CORN, horn.
• CANGHENNOC, branching.
• GWAE, woe.
• AMDDIFFYN, to defend.
• BYRFLEW, short hairs.
• MELFED, velvet.
• SWIL, shy.

V

1. Disgrifiwch yr Ych Gwyllt yn ôl y darlun o hono yn yr ysgrif hon.

2. Ysgrifennwch unrhyw stori a glywsoch am Indiaid Cochion.

• CILIO, to disappear.
• GWAREIDDIAD, civilization.
• YCH GWYLLT, buffalo.
• AUROCH, buffalo.
• ARTH, bear.
• BLAIDD, wolf.
• CYFANDIR, continent.
• CYFFINIAU, borders.
• PAITH, prairie.
• GYR, flock.
• TYNDRA, tightness.
• MWNG, mane.
• CRWMACH, convexity, hump.
• YMDRYBAEDDU, to wallow.
• LLAID, mud.
• GWASGOD, waistcoat.
• CYNDDEIRIOG, mad, furious.
• PABELLU, to camp.
• HELWRIAETH, hunting.
• GWREGYS, girdle.
• SEBON, soap.
• BUWCH FLITH, milch cow.
• LLARIAIDD, gentle.

VI

1. Ennwch rannau o anifeiliaid eraill a geir yng nghorff y Gnu. 2. Disgrifiwch yr anifail rhyfedd hwn.

• GWAR, neck.
• BARF, beard.
• GAFR, goat.
• GEN, chin.
• MERLYN, pony.
• EWIG, deer.
• OSGO, inclination.
• GWERYRIAD, neighing.
• BARUS. vicious.
• AFROSGO, clumsy.
• EFFRO, awake.
• RHUO, to roar.
• CYNDDAREDD, fury.
• CARLAMU, to gallop.
• CHWYFIO, to wave.

VII

1. Beth ydyw'r gwahaniaeth rhwng y lama a'r camel?

2. Pa ddefnydd a wneir o'r lama?

• LAMA, llama.
• CRWB, hump.
• TYWOD, sands.
• ESMWYTH, easily, smoothly.
• PWN, load.
• CNAWD, flesh.
• SIWRNAI, journey.
• POER, spit.
• YSTYFNIG, obstinate.

VIII

1. Pa flodau, adar, ac anifeiliaid newydd a ddaw i Gymru bob gwanwyn?

2. Disgrifiwch gwsg Arth y Mynyddoedd Creigiog.

3. Dywedwch y cwbl a wyddoch am y Mynyddoedd hyn.

4. Ai gwell gennych chwi fyw yng Nghymru neu ynteu yng ngwlad yr arth hon, a phaham?

• Y MYNYDDOEDD CREIGIOG, the rocky mountains.
• COG, cuckoo.
• PEGWN. pole.
• LLYSIEUYN, herbs.
• MEL. honey.
• MORGRUG, ants.
• AMHEUTHUN, dainty.
• CWRLID, coveret.
• GWANCUS, voracious.
• YMPRYD, fast.
• IWRCH, IYRCHOD, roebuck.
• CADWYN, chain.
• LLAIN, long slip.
• TALAITH, state.
• GOLUD, wealth.
• SECH, SYCH, dry, arid.
• IWERYDD, Atlantic Ocean.
• UNOL DALEITHIAU, United States.
• HALEN, salt.
• ARSWYD, dread.
• GLODDEST, carouse.
• LLETHU, to overwhelm.
• GWASGU, to squeeze.
• LLOCHES, lair.

IX

1. Disgrifiwch gartref yr Arth Wen.

2. Pa liw ydyw lliw yr Arth, a phaham?

• HISPAEN, Spain.
• GWENYNEN, bee.
• DANTEITHFWYD, dainty food.
• TALP, mass, lump.
• NOETHLWM, bare, bleak
• MORLO, seal.
• CYDNERTH, well set.
• FFYRNIC, fierce.
• HUFEN, cream.
• ESCIMO, Esquimaux.

IX

1. Edrychwch ar y darlun, a disgrifiwch y tsimpansi.

2. Pe daliech ddrych o flaen eich cath chwi, beth, tybed, a wnelai?

3. Edrychwch eto ar y darlun, a dywedwch ymha bethau y tebyga'r tsimpansi i ddyn, ac ymha bethau yr annhebyga.

• TSIMPANSI, chimpanzee.
• PLENTYN CROES, cross child.
• DRYCH. looking glass.
• MUD. dumb.
• MWNCI, monkey.
• YSTRYW, trick.

SARFF, serpent.

XI

1. Pa ddefnydd a wneir o'u cynffon gan wahanol anifeiliaid?

2. Rhoddwch hanes yr Oposwm.

• OPOSWM, opossum.
• EGNI, effort, energy.
• SUGNO, to suck.

XII

1. Ymha le y trig y lemur? Disgrifiwch ef.

2. Ennwch brif ryfedd bethau y mwnci hwn.

3. Ennwch anifeiliaid eraill sydd yn codi wedi nos. Pam y codant yr adeg hon o'r nos?

• GWIBIO, to rove.
• FFOREST. forest.
• MACHLUD HAUL, Sunset.
• GWYLL, dusk.
• EIDDIL, slender.
• OFERGOELUS, superstitious.
• HUD, magic, enchantment.
• HIN, weather.
• DIREIDI, mischief.
• SWRTH, sullen,
• CHWILIO, to seek.
• TYLLUAN, owl.
• TRYCHFIL, vermin.
• ANWYDOG. cold.
• ADDASU, to adapt.

XIII

1. Beth ydyw ystyr gluth"? Sut y cafodd yr anifail yr enw hwn?

2. Disgrifiwch rai o'i ystrywiau.

3. Adroddwch unrhyw stori a glywsoch am anifail direswm.

• Y GLWTH, glutton.
• WENCI, weasel.
• AR GAM, unjustly.
• GLWTH, gluttonous.
• CHWIM, nimble.
• CARLWM, Stoat.
• DEALLGARWCH, understanding.
• RHWYD, net.
• ABWYD, bait.
• DYFAIS, scheme, invention.
• HAMDDEN, leisure.
• PALF, paw.
• YMDDYGIAD, behaviour.
• HELIWR, huntsman.
• LLOFRUDDIAETH, murder.

XIV

1. Ysgrifennwch ddisgrifiad o'r march prydferthaf a welsoch erioed.

2. Paham y pedolir ceffyl yn ein gwlad ni? A wyddoch am anifeiliaid eraill a bedolid unwaith?

• PEDOL, horse-shoe.
• MARCH, horse.
• LLUNIAIDD, shapely.
• GWISGI. alert, nimble.
• DIFFEITHWCH, desert.
• LLUDDEDIG, tired.

XV

1. Disgrifiwch fel y cyfnewidia y morlo ei liw.

2. Sut y lladd yr Escimo ef, a phaham?

3. Sut y dihanga ?

• GWAWR, hue.
• CRYCH, wrinkle.
• LLANNERCH, patch.
• MODRWY, ring.
• HEIGIO, to shoal. to teem.
• TRYFER, harpoon

XVI

1. Ceisiwch allan ymha leoedd y mae'r afonydd a'r llynnoedd a enwir yn y bennod hon.

2. Dywedwch debyg i ba beth ydyw y Manati. a sut y tebyga iddo.

• MANATI. manatee.
• MORFIL, whale.
• PLANHIGYN, plant.
• CAR, CERAINT. friend.
• DOFI, to tame.

XVII

1. Pa bryd y chwery'r cwningod, ac ymha le?

2. Disgrifiwch eu cartref.

3. Ymha le y cartrefa'r cwningod pan na bydd ganddynt dwll?

4. Darluniwch hwy'n chwarae yng ngoleu'r lloer.

5. Paham y mae'n rhaid i wningen wrth glust a llygaid da?

6. Paham y rhed cuningen a'i chynffon i fyny? Disgrifiwch hwy.

7. Sut y casglant fwyd, a beth a fwytânt?

• CWNINGEN, rabbit.
• NODDFA, refuge.
• CLODDIO, to burrow.
• TYNEL, tunnel.
• LLOCHES, refuge.
• EITHIN, gorse.
• MAGU, to rear.
• DIAMDDIFFYN, defenceless.
• PRIDD, soil.
• BLAGUR. sprouts, buds.
• MYNEDFA, entrance.
• GRUG, heather.
• CEUBREN, hollow tree.
• PRANC, prank.
• BEUNYDD, continual.
• BRATI, a bite.
• YSGYFARNOG, hare.
• BANER, banner, flag.
• MILGI, greyhound.
• DARPARU, to prepare.
• YMDARO, to shift for oneself.
• RHISGL, bark.
• DIRISGLO, to bark, to peel.
• DIFA, to destroy.
• YMFUDWR, emigrant.
• EITHRIAD, exception.

XVIII

1. A welsoch chwi eog rywbryd? Pa liwiau sydd arno?

2. Ennwch gartrefi'r eog, a disgrifiwch hwy.

3. Ysgrifennwch hanes taith yr eog i fyny'r afon.

4. Disgrifiwch daith gyntaf yr eog bach i lawr yr afon.

• EOG, salmon.
• MAWREDDOG, grand, majestic.
• ABER, confluence.
• GREDDF, instinct.
• GRAEAN, gravel.
• PYSGODYN, a fish.
• GOFALU, to care for.
• LLAMU, to leap.
• DYFRDWY, Dee.
• HAFREN, Severn.
• WY, Wye.
• ESGYN, to ascend.
• PENHWYAD, pike
• YMGLADDU, to bury oneself.
• DODWY, to lay eggs.
• GWRYW, male.
• BENYW, female.
• YSFA, hankering.
• RHAEADR, fall.
• DIBYN, precipice, drop.
• GENWAIR, fishing rod.
• PLUEN, fly, feather.
• TRYFER, harpoon.
• MAETH, nourishment.

XIX

1. Beth a bair y gall dyrnogyn fyw yn yr un dwr â phenhwyad?

2. Cyferbyniwch y dyrnogyn a'r eog. Ymha le y dodwa ei hwyau?

3. Ymha wledydd y ceir y dyrnogyn?

• DYRNOGYN, perch.
• YSGLYFIO, to prey upon, to snatch.
• ASGELL, fin.
• GWRYCHYN, bristle.
• DIFFYG TREULLAD, indigestion.
• YSBLANDER, splendour.
• BRITHYLL, trout.
• DEOR, to brood, to hatch.

XX

1. Ysgrifennwch yn eich dull eich hun yr adnodau yn y bennod hon a ddisgrifia'r locust.

2. Disgrifiwch y locustiaid, a dywedwch y cwbl a wyddoch amdanynt.

• LLWM, bare.
• GLASWELLTYN, a blade of grass.
• YSU, to devour.
• DIHAREB, proverb.
• TYRFA, crowd.
• CEILIOG RHEDYN, grass hopper.
• PRYF YR RHWD, cankerworm.
• DATGUDDIAD, revelations.
• LLURIG, armour.
• CARLAMU, to gallop.
• ADEN, wing.
• DREWDOD, stink, smell.

XXI

1. Dywedwch sut yr amddiffynna yr anifeiliaid fferm, y gwyddoch chwi am danynt, eu hunain.

2. Disgrifiwch sut yr amddiffynir rhai anifeiliaid, adar, a phryfaid, gan eu lliw.

• GWYFYN LLWYDFELYN.
• GWYFYN, moth.
• YSGYTHR-DDANT, fang, tusk.
• HYBARCH, very reverend.
• DWRN, fist.
• CYNULLEIDFA, congregation.
• MORTHWYL, hammer.
• DRAENOG, hedgehog.
• CRWBAN, tortoise.
• YSBRIGYN, sprig.
• CRIN, withered.
• IAR MYNYDD, grouse.
• GLOYN BYW, butterfly.
• BRYCHNI, spots.
• LLEWPARD, leopard.
• YSBLENNYDD, splendid.
• TEIGR, tiger.

XXII

1. a 3. Disgrifiwch olau pryfed tân.

2. Dywedwch hanes Syr Owen yn cyfarfod â'r pryfed tân.

• PRYF TÂN, glow worm.
• NID OEDD DICHON, it was impossible.
• DIDDOSRWYDD, shelter.
• MWYGLAIDD, tepid, sultry.
• GWEIRGLODD, meadow.
• CRIBIN, rake.
• MYFYRGAR, studious.
• TROFA, corner.
• BACHOG, hooked.
• GWRYCH, hedge.
• LLETHR. side.
• YSMOTYN, spot.
• EDMYGU, to admire.
• DIDDIG, contented.
• LLAIN, patch, slip.
• SYLWEDD, matter.
• LLUSERN, lamp.
• JAC Y LANTAR, glow worm.

XXIII

1. Pa nadroedd a geir yn ein gwlad ni?

2. Beth a wnaech, pe'ch brethid gan neidr yng Nghymru?

3. Dychmygwch neidr yn gwrando ar ganu, a disgrifiwch ei hystumiau.

• NEIDR (NADROEDD, NADREDD), snake.
• BRATH, bite.
• NEIDR DDU, viper, adder.
• NEIDR FRAITH, grass snake.
• IGAM-OGAM. zig-zag.
• GWENWYNIG, poisonous.
• EGR, sharp.
• POER, spit.
• CYFFYRIWR, chemist.
• GWENYNEN, bee.
• NEIDR DDAFAD, slow worm.
• ANGLADD, burial.
• PERSON, parson.
• GALARWR, mourner.
• LLEDDF, plaintive.
• SIGLO, to rock.

XXIV

1. Dywedwch y cwbl a wyddoch am y geneu goeg.

2. Beth a wyddoch am y neidr ddafad?

3. A wneir anghyfiawnder heddiw â thylwyth y geneu goeg?

• GENEU GOEG. common lizard.
• MADFALL Y TYWOD, sand lizard.
• YSWATIO, to swat.
• GERFYDD, by means of.
• TRALLOD, trouble.
• YMRWYFO, to struggle through, glide.
• MALWEN, Snail.
• PRYF DALL, blind worm.
• GORCHUDD, Covering.
• TREM, look.

XXV

1. Disgrifiwch y crocodeil a dywedwch ymha le y trig.

2. Adroddwch hanes yr aligetor.

3. Ai gwir "tlws pob peth bychan?" Profwch hyn gydag enghreifftiau.

• CROCODEIL, crocodile.
• ALIGETOR, alligator.
• AMLEN, envelope.
• BWLED, bullet.
• CORS, marsh.
• FFROEN, nostril.

XXVI

1. Pa ddefnydd a wneir o'r crwban?

2. Paham y mae'n dda cadw crwban yn eich gardd?

• PWYSAU PAPUR, paper weight.
• DWY FRONNEG, breastplate.
• TWRCI, Turkey.
• GROEG, Greece.
• ASIA LEIAF, Asia Minor.
• SAWDL. heel.
• CILIO, to retreat.
• DADEBRU, to resuscitate, to revive.
• BRESYCH, cabbage.

XXVII

1. Cyferbyniwch Crwban y Môr â Chrwban y Tir.

2. Ymha le y ceir crwban y môr?

• CRWBAN Y MÔR, turtle.
• DIADDURN, unadorned.
• ANOLYGUS, unsightly.

XXVIII

1. Ceisiwch ddisgrifio y tro cyntaf y clywsoch y gog y flwyddyn hon.

2. Disgrifiwch y wennol.

3. Pa nifer o'r telynorion y sonnir amdanynt a glywsoch chwi. Tebyg i beth yw eu lliw a'u llun?

• DYCHWELIAD, return.
• BWRW R GAEAF, staying the winter.
• CRWYDR, wandering.
• DILAI. without ceasing. Unreservedly.
• GWAIR, hay.
• PLADUR, sickle.
• CRYGU, to grow hoarse.
• ATAL DWEUD. stutter, impedi-
• ment in speech.
• CRAFFU, to seek diligently, to peer.
• CHWILIO, to look for.
• YSGUTHAN, wood pigeon.
• COLOMEN, dore, pigeon.
• TELAID, graceful.
• COCH GWINAU, auburn.
• MESEN, acorn.
• CEIRCH, oats.
• GWENITH, wheat.
• PYS, pea.
• GWENNOL, swallow.
• FFLACH, flash.
• TRYDAR, chirp.
• BEUDY, Cow-shed.
• TELYNOR, harpist, singing bird.
• SWIL, chy.
• TELOR YR HESG, sedge warbler.
• GWICH HEDYDD, grasshopper warbler.
• PIPGANYDD, pipers.
• PIBGANYDD Y COED, wood sandpiper.
• GWDDW GWYN, whitethroat.
• RHEGEN YR YD, corn-crake.

XXIX

1. Disgrifiwch yr ysguthan, ei hwyau, a'i rhai bach.

2. Ymha le y gwna ei nyth, a thebyg i beth yw?

• DERWEN, oak tree.
• DIYMADFERTH. helpless.
• TYMHERUS, temperate.
• PINWYDDEN, pine tree.
• FFAWYDDEN. fir, birch tree.
• ONNEN, YNN, ash.
• LLWYNOG, fox.

XXX

1. Dywedwch ymha le y gwelir yr Wylan Benddu. A welsoch chwi hi yn rhywle?

2. Darluniwch hi yn eich geiriau eich hun.

• GWYLAN BENDDU, sea-gull.
• ARADR, plough.
• PRYDIAU BWYD, meals.
• SWCH, ploughshare.
• LLUNDAIN, London.
• TAFWYS, Thames.
• ERYR Y MOR. osprey.
• NATURIA ETHWR, naturalist.
• GORTHRYMWR, oppressor.
• BRIG, top branches, twig.
• EWIG, hind, deer.
• CYMAR, partner.
• LLOERIG, lunatic

XXXI

1. a 2. Ail adroddwch ddisgrifiad Audubon o'r eryr a'i ddull o ddal ei ysglyfaeth.

3. Paham y gelwir yr eryr yn frenin yr adar?

4. Disgrifiwch nyth yr eryr.

• FFORDDOLYN, passer by.
• YN EI AFIAITH, in his element.
• CAIN, beautiful.
• TON EIGION, ocean wave.
• GWENLLOER, silvery moon.
• TWMPATH, tump.
• ALARCH, swan.
• UTGORN, trumpet.
• TACLUS, neat, tidy.
• CLAERWYN, clear white.
• YSGRECH, Scream, shriek.
• PANG, PANGFEYDD, convulsion, pang.
• ANADLU, to breathe.
• LLUDDED, weariness, fatigue.
• HYRDDIO, to hurl.
• CORFOLEDD, jubilation.
• RHAIB, rapacity.
• SYLLU, to gaze.
• ERYR AUR, golden cagle.
• ERYR COCH, red eagle.
• ERYR YMERODROL. imperial eagle.
• TREM, look.
• TRAHAUS, arrogant.
• GWGUS, frown, scowl.
• RHUTHR, rush.
• MALURIO, to crunch.
• ANGHYFANNEDD, desolation.
• CLOGWYN, crag.
• TALP, mass, lump.
• BAS, shallow.
• RHIENI, parents.

XXXII

1. Sut y cân Pibganydd y Graig?

2. O ba wledydd y daw i'n gwlad ni, ac i ba ran o Gymru y daw?

3. Disgrifiwch yr aderyn bach mwyn hwn.

• PIBGANYDD Pipit.
• GORFFENNAF, July.
• GRAIG. Rock
• LLANW, tide.
• YMYL, edge.
• BON, bottom.
• BRAU, fragile.
• BRYCHAU, spots.
• GWYMON, seaweed.
• AWST, August.
• ALPAU, Alps.
• TRAETH, Sea shore.
• HWYADEN EIDER, cider duck.
• RHADLON, kind.
• TRAETHELL, strand, sand bank.

XXXIII

1. Disgrifiwch hwyaden eider.

2. Pa ddefnydd a wneir o'i phlu? Sut y cesglir hwy?

• GWLAN, Wool.
• HAFN, hollow, gorge.
• HALLT, salty.
• EANGDER, expanse.
• MAI, May.
• MEHEFIN, June.
• YNYSIG, islet.
• MANBLU, down.
• CWILT, quilt.

XXXIV

I. Ysgrifennwch am "holl dlysni'r haf."

2. Pa fathau ar ehedyddion y sydd?

3. Disgrifiwch ein ehedydd ni.

4. A welsoch ei nyth? Tebyg i beth yw?

5. Sul y cerdda ac yr ehed?

6. Sut y cận?

• EHEDYDD, skylark.
• CAE YD, corn field.
• ARLLWYS, to pour.
• EHEDYDD DU, black skylark, golden skylark.
• EHEDYDD Y TYWOD, shorelark.
• EHEDYDD Y DIFFEITHWCH, desert skylark.
• EHEDYDD Y WAUN, meadow pipit.
• Y CORR EHEDYDD, pipit.
• EHEDYDD lark.
• TRAETH, shore.
• EHEDYDD Y COED, wood lark.
• ENID, ESGUDOGYLL, EHEDYDD Y MAES, skylark.
• GWEFROL, electric.
• CHWILOD, beetle.
• SIONCYN Y GWAIR, grasshopper.
• BARCUD, kite.
• DEOR, to hatch.
• NAID AC YSBONC, jump and hop.
• ENTRYCH, firmament.
• PLWM, lead.
• EDMYGYDD. admirer.

XXXV

1. Pa nifer o wahanol eleirch sydd? Disgrifiwch hwy.

• ALARCH, ELEIRCH, Swan.
• DOF, tame.
• CANGARŴ, kangaroo.
• GWDDW, neck.

XXXVI

1. Dywedwch y cwbl a wyddoch am y ciwi, yma

2. Disgrifiwch ei big rhyfedd.

• CIWI, kiwi.
• GWELADWY, in sight.
• SIONC, nimble.
• CLOG, cloak.
• BRODOR, native.
• FFORTUN, fortune.
• PRYF, Worm.
• PRYFED GENWAIR,