Oriau yn y Wlad/Haf-ddydd yn Eryri

← Yn Mro Goronwy

Oriau yn y Wlad gan Robert David Rowland (Anthropos)

Melin y Glyn →

HAF-DDYDD YN ERYRI.

O mae Mehefin a'i ddyddiau hir
Ei wybren lâs a'i awyr glir,
Yn ddarn o'r nef i'r meddwl pur.

AR un o'r cyfryw ddyddiau yn "hafaidd fis Fehefin," cychwynais o hen dref Gaernarfon i gyfeiriad y Waen—fawr, gyda'r bwriad o dreulio Sabboth yn Nant Gwynant, ger Beddgelert. Yr oedd y diwrnod yn bobpeth a ellid ei ddymuno—

"One of those heavenly days that cannot die."

Ond tra yn ymdroi yma ac acw i edrych ar deleidion Natur, fe'm goddiweddwyd gan ymdeithydd oedd yn teimlo yn bur gymdeithasgar, gallwn dybied. Yn ystod yr ymgom a ddilynodd, deallais ei fod yn disgwyl arian o'r Chancery. Nid oedd y tywydd braf yn effeithio ond ychydig arno; yr hyn a fuasai yn wir braf ganddo ef a fuasai gweled y ffrwd aur yn dechreu llifo tuag ato. Crybwyllai am ryw ŵr oedd wedi retirio, fel y dywedir, ond wedi gorfod ymaflyd yn ei alwedigaeth drachefn; nid er mwyn elw, ond er mwyn cael rhyw gysur yn y byd sydd yr awrhon. Mae gwneyd arian yn meddu swyn mawr i ddynion; ond pa le y mae y dyn all fyw ar ei arian? Y mae lluaws o'r cyfryw wedi crebachu eu meddyliau yn yr ymdrech i enill cyfoeth; ac wedi myned i neillduaeth, nid oes ganddynt adnoddau cyfaddas i dynu. cysur o honynt. Na, nid drwy arian chwaith y "bydd byw dyn." Hwyrach fod fy nghydymaith yn fwy hapus yn disgwyl yr arian o'r Chancery nag a fyddai ar ol eu cael. Yn y Waen ffarweliais âg ef. Cyn hir cyrhaeddais Bettws Garmon; a bum yn eistedd i ddisgwyl

HAF-DDYDD YN ERYRI.

y gerbydres ar y bont y sonia George Borrow am dani yn ei Wild Wales. Fel hyn y llefara:—"I entered a most beautiful sunny valley, and presently came to a bridge over a pleasant stream running in the direction of the south. As I stood upon that bridge, I almost fancied. myself in paradise." Felly yn union yr ymddangosai y prydnawn hwn—yr afon mor loew ag arian. O fangre dawel! Ond yn y man daeth y tren i dori ar y distawrwydd. Cryn gyfnewidiad oedd myned o ganol yr awelon balmaidd i'r cerbyd twymn a llawn. Yno yr oedd rhyw Sais haner meddw yn brygawtha yn groch; aeth i lawr yn yr orsaf nesaf, a gwelwn ef yn hudo rhyw Gymro gwledig i'r dafarn oedd gerllaw.

Wedi cael lift mewn cerbyd i'r "Bedd," cychwynais drachefn ar draed i gyfeiriad Nant Gwynant. Yn y man daethum i olwg Llyn y Ddinas—dinas Emrys, hen gartref Llewelyn. Erbyn hyn yr oedd yr haul yn gogwyddo i'r gorllewin, ag awel min nos yn crychu wyneb y dwfr. Goddiweddais bysgotwr oedd yn mwynhau" mygyn" cyn dechre ar ei orchwyl. Aed i son am y llynoedd a'r afonydd oedd yn y gymydogaeth. Gwelais ei fod yn "hen law"—gwyddai am bob llan—erch lle yr oedd brithyll neu ëog yn llechu. Wedi peth siarad, dangosodd i. mi ei ystoc o blu, y rhai a gadwai yn ofalus mewn llyfrau lledr yn ei logell,—un yn dda yn y nos, un arall yn gampus wedi gwlaw, a'r nesaf—llun glöyn byw yn anffaeledig ar ddiwrnod tesog a chlir. Ac yr oedd i bob pluen ei hanes; yr oedd edrych arni yn adgofio yr ymdrech gyda rhyw bysgodyn nwyfus yn yr amser a aeth heibio. "A gwnaf chwi yn bysgotwyr dynion," ebai y Meistr. Gofynwn i mi fy hun, A ydwyf yn teimlo cymaint o ddyddordeb yn y gwaith a'r pysgotwr syml hwn? A ydwyf mor gyfarwydd âg adnodau y Beibl ag y mae ef â'i blu a'i fachau? Gyda'r holiad hwn yn fy meddwl, dymunais ei lwydd, a phrysurais tua'r capel sydd ar ochr y ffordd, wedi ei gysgodi o'r bron gan goed, a'r afon Gwvnant vn llithro -heibio iddo gan furmur dros y graian glân. Cyn myned i orphwys, cefais gipolwg ar y Wyddfa, a'r niwl gwyn fel gwddf—dorch am dani. O ardal ramantus!

Dranoeth yr oedd yn Sabboth—Sabboth mewn gwirionedd. Teimlwn fy mod yn nghysegr Anian. Aethum i gwr y coed yr ochr draw i'r afon, a daeth geiriau Wordsworth i fy meddwl:—

"There is a spirit in the woods.
* * * * * *
In this moment there is life and food
For future years."

Os teimlais gyffyrddiad y tragywyddol unrhyw awr ar fy oes, credaf i mi wneyd hyny yn y munydau y bum yn eistedd ar y maen mwsoglyd hwnw yn edrych, yn gwrando, ac yn ceisio yfed ysbrydoliaeth yr olygfa. Ger fy mron ymgodai y Wyddfa i'r uchelion, a niwl—fantell deneu ysgafn yn gorphwys ar ei hysgwydd. O'i chylch ymddyrchafai bryniau cadarnwedd a serth, fel i dalu gwarogaeth i'w mawrhydi. Ar y gwaelod ceid y gwair toreithiog yn ymdoni o flaen yr awelon. Teimlwn y gallaswn dreulio y dydd, a'r dyddiau, i freuddwydio ar ogoniant y fro. Dyma fan ddymunol i adgyweirio tanau y galon, ac i gynyrchu y "dymheredd fendigaid " y sonia y bardd am dano:—

"That blessed mood
In which the burden of the mystery,
In which the heavy and the weary weight
Of all this intelligible world
Is lightened: that serene and blessed mood
In which the affections gently lead us on—
Until, the breath of this corporeal frame,
And even the motion of our human blood
Almost suspended, we are laid asleep
In body, and become a living soul.
While with an eye made quiet by the power
Of harmony, and the deep power of joy,
We see into the life of things."

Ie, yn mhresenoldeb y fath olygfeydd yr ydym yn gweled i mewn i fywyd, i hanfod pethau. A dyma olygfa i lonyddu y llygad drwy rym cynghanedd a gallu dwfn llawenydd. Ceir yma y mawr a'r tyner, y tlws a'r arddunol, yn ymdoddi i'w gilydd. Acw y mae cadernid tragwyddol y mynyddoedd; yma ceir dail a blodau yn gwenu drwy ddagrau gwlith. Druan o'r dyn a all eistedd yn nghanol gogoniant yr haf, heb deimlo ei ysbryd yn cyffwrdd âg ymyl gwisg y Dwyfoldeb fu yn creu pob mynydd, ac yn paentio pob rhosyn! Ond daeth yr awr weddi; aethum o gysegr Natur i gysegr gras, gan deimlo fod y naill fel y llall yn "dŷ i Dduw, ac yn borth y nefoedd." A thra yr oedd haul y boreu yn arllwys dylif o wawl drwy ffenestri yr addoldy, canem hen emyn Williams:—

"Ar ardaloedd maith o d'wyllwch
T'wynu wnelo'r heulwen lân,
Ac ymlidied i'r gorllewin
Y nos o'r dwyrain draw o'i blaen;
Iachawdwriaeth!
Ti yn unig gario'r dydd."

Yn ystod y dydd cafwyd cwmni W——H——hwn sydd bellach fel Mnason, yn "hen ddisgybl". Y mae ychydig gloffni yn ei aelodau, ond nid oes arwydd cloffni na phall ar ei feddwl. Mae yn cofio "John Roberts, Llangwm," yn pregethu mewn amaethdy yn yr ardal dros driugain mlynedd yn ol. Yr oedd y gweinidog ar y pryd yn foel; a sylwai y plentyn wedi myned adref fod pen y pregethwr yn wyneb i gyd! Mae yr hen bererin yn methu deall yn glir paham na byddai mwy o "wyr y teitlau" yn talu ymweliad â chapel y Nant. Dichon mai un o'i oddities ydyw y sylw a ddyry i'r dyrysbwnc hwn. Yr un pryd, os goddefir i ddyn cyffredin draethu barn, credaf yn onest y buasai ymweled â'r ystafell ardderchog hon yn "ngholeg anian," yn adnewyddiad ysbryd i'r gwŷr dysgedig sydd wedi treulio blynyddau rhwng muriau y prif-athrofeydd. Ceir yma bob mantais i enill graddau—y radd o M.A. (Myfyriwr Anian), a'r radd uchel o D.D. (Dyn Dedwydd).

Boreu dranoeth cychwynais tua Pen-y-gwr-rhyd, ar hyd y ffordd sydd wedi ei chysegru yn nheimlad miloedd o deithwyr. Daethum ar fyrder i olwg Llyn Gwynant, yr hwn y mae ei glodydd, fel yr eiddo darlithwyr Cymreig, yn "fyd-enwog." Y mae ysgrifell y llenor a phwyntel yr arlunydd wedi bod yn cydymgais i delweddu ei swynion; ond "eto mae lle." Pwy, wedi cerdded y ffordd hon ar hir-ddydd haf, a anghofia yr olwg ar y palasau bychain a lechant yn y coed—y dwfr gloew-las, y mynydd llwyd, a'r defaid "gwastadgnaif" yn pori ar ei lethrau. Nid lle i fyned drwyddo gyda'r express ydyw hwn; yn araf y mae natur yn dadguddio ei chyfrinion. Wrth ddringo yr allt y mae edrych yn ol yn demtasiwn barhaus—bob yn fodfedd y carasem fyned ymlaen. Dyma ddarlun perffaith o haf: y gwartheg yn sefyll yn llonydd yn y llyn-y-bronydd yn llawn gwyrddlesni, a "swn anos yn y cymau." Y mae pob synwyr yn cael ei foddhau: y llygad gan y golygfeydd, y glust gan y seiniau, a'r arogliad gan y persawrau a gludir gyda'r awel. Wedi cerdded milldir neu ddwy yn ngwres tanbaid yr haul, daethum i gongl gysgodol; cangau y coed fel sun-shade uwch ben, ac o'r tu cefn iddynt clywir swn aber fyw yn treiglo dros y graig. Nid ydyw i'w gweled, ond O mor adfywiol ydyw ei chân! Mae gwrando arni yn adnewyddiad i'n natur. Dechreu esgyn drachefn, a'r olygfa yn eangu, ac yn myned yn fwy gogoneddus; mynydd ar ol mynydd yn ymwthio i'r golwg, a llyn Gwynant yn edrych yn dlysach ar bob tro. "Distance lends enchantment to the view." Am olygfeydd Anian fel yr eiddo gras, gellir dywedyd, yn y fan hon o leiaf,

"Pan bwy'n rhyfeddu unpeth
Peth arall ddaw i'm mryd."

Yr ydym yn cael perffaith dawelwch; nid oes neb i'w weled yn myned nac yn dyfod. Mae pobpeth megis wedi ei adael—to nature and to me. Cyn cyrhaedd pen yr allt, fodd bynag, daethum at "dorwr cerig" ar ochr y ffordd. Safem ar gyfer y Wyddfa. Gofynais iddo enw y gornant arianaidd a lifai i lawr ei hystlys. Nid oedd yn sicr, ond dywedai fod yr olwg arni wedi ymchwyddo gan lifogydd gauafol yn dra gwahanol i'r hyn ydoedd y bore hwn; ei bod y pryd hyny yn wir arswydus! Galwai fy sylw at fynydd cribog ar y dde, a dywedai, "Nid oes ond llathen rhwng hwnacw a bod yr un faint â'r Wyddfa." Ond y mae y llathen yna wedi gwneyd gwahaniaeth dirfawr yn ei gyhoeddusrwydd! Y mae mil yn gwybod am y Wyddfa am bob un a ŵyr am y Crib Coch. Onid felly y mae yn mysg dynion? Y llathen" yna sydd yn gwneyd yr holl wahaniaeth. Wedi cyrhaedd man cyfarfod y ddwy ffordd ar Ben-y-gwr-rhyd, gwelwn fugail yn eistedd yn hapus gyda'i gi; a chyda theimlad diolchus eisteddais yn ei ymyl, gan deimlo fod gorphwysdra yn felus. Gofynai fy nghydymaith beth a feddyliwn o'r olygfa. Cyffesais, ac ni wadais, ei bod y fwyaf gogoneddus y bu fy llygaid yn edrych arni. Bum yn edrych ar y Wyddfa lawer gwaith, ond ni welais hi hyd heddyw. "Yr oedd Eben Fardd," ebai y bugail, "yn dweyd mai o Nant Peris yr ymddangosai y Wyddfa yn fwyaf mawreddog. (Erbyn edrych, yno yr oedd y cyfaill yn byw!) Gofynai drachefn, "A fyddwch chwi yn meddwl y bydd yr anffyddwyr—y scepticals, fel y bydd ein gweinidog yn eu galw—yn talu ambell ymweliad â'r manau hyn?" "Nis gwn," atebwn; ond y mae enwau rhai o brif enwogion y ganrif wedi eu hysgrifenu yn y visitors' book yn y gwesty yna. Beth a barodd i chwi ofyn y cwestiwn?" Hyn," ebai yntau—"a ydyw yn bosibl i ddyn edrych ar y golygfeydd hyn, ac eto wadu y ffaith fod Creawdwr a Chynhaliwr? "Ie," meddwn, "ond cofiwch fod gan ddyn allu rhyfedd i gau ei lygaid yn erbyn goleuni Natur, yr un fath â goleuni dadguddiad. Y gwir yw, ddyfod goleuni i'r byd, ond gwir arall ydyw, fod dynion yn mhob oes yn caru y tywyllwch yn fwy na'r goleuni." Ond i bob meddwl agored diragfarn, y mae edrych ar y fath olygfa a hon, ar y fath ddiwrnod, yn enyn ystyriaethau addolgar tuagat yr Hwn sydd "ryfedd yn ei weithred, ac ardderchog yn ei waith." Mae yn werth dringo i'r uchelfanau hyn. "Da yw i ni fod yma" yn mhob ystyr. Y byd, yn ei ddwndwr a'i helyntion, sydd yn swnio yn ein clustiau o hyd. Mewn cymdeithas yr ydym yn byw, symud, a bod.

The world is too much with us; late and soon,
Getting and spending, we lay waste our powers
 Little we see in Nature that is ours:
We have given our hearts away, a sordid boon!
*⁠*⁠*⁠*⁠*
For this, for everything we are out of tune,
It moves us not.

Hynod o wir! Yr ydym yn ymwthio gormod i gymdeithas y byd, a rhy fychan o lawer i gymdeithas Natur. Os yw y darllenydd yn teimlo ei hun "allan o dune" o ran ei ysbryd, nis gallaf ddymuno gwell meddyginiaeth iddo na phererindod hen ffasiwn yn mro Eryri.