Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Amodau Heddwch

← Marged o Flaen ei Gwell

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Breuddwyd Enoc Huws →

PENNOD XXX

Amodau Heddwch

DAETH Enoc i'r gegin yn llipa ddigon, ac ebe'r plismon wrtho:

Yn awr, Mr. Huws, yr wyf wedi bod yn egluro'r gyfraith i Marged Parry—cyfraith Prydain Fawr ac Iwerddon—mewn perthynas i helynt a all ddigwydd mewn tŷ o fusnes fel eich tŷ chwi. Mae Marged Parry erbyn hyn yn gwybod lle y byddai hi yr adeg yma bore fory oni bai eich bod chwi yn ddyn trugarog, ac y mae'n edifarhau am ei throsedd, ac yn addo seinio cytundeb y bydd iddi hi o hyn allan fod yn ufudd i'ch gorchmynion, teidi yn y tŷ, gofalus am eich cysuron, ac adnabod ei lle, mai morwyn ydyw ac nid meistres, ac na chaiff hi byth fod yn feistres yn y tŷ hwn, hynny ydyw, os byddwch mor garedig â maddau'r hyn sydd wedi pasio, a rhoi ail dreial arni. A ydech chi, Mr. Huws, yn teimlo y gellwch wneud hynny? A ellwch chi edrach dros yr hyn sydd wedi digwydd? Yr insult, y cam yr ydech chi wedi'i gael oddi ar law un sydd wedi derbyn cymaint o'ch caredigrwydd?"

"Yr wyf yn meddwl y medraf," ebe Enoc, heb wybod yn iawn pa fodd i ateb Jones.

"Yr ydech chi'n un o fil, syr," ebe Jones. "Mi welais rai dwsinau yn cael eu rhoi yn y jail am ddwy flynedd am drosedd llai na'r un y mae Marged Parry yn euog ohono. Yn awr, Marged Parry, gan fod Mr. Huws mor drugarog, a ydech chi yn edifarhau am eich pechodau, ac yn gofyn maddeuant Mr. Huws am wel, am beth sydd yn rhy atgas i'w enwi?"

Ni ddywedodd Marged ddim, ond sobian crio. "Mae'n rhaid i mi gael ateb, Marged Parry, neu wneud fy nyletswydd," ebe Jones, a chododd ar ei draed a gafaelodd yn yr handcuffs.

"Mr. Jones," ebe Enoc, ar fedr cymryd plaid Marged, ond atebodd Jones yn union:

"Mae'n rhaid i'r gyfraith gael ei ffordd, Mr. Huws. Os nad ydyw Marged Parry yn barod i ofyn eich maddeuant, ac addo'i bihafio 'i hun, 'does dim ond jail neu Seilam Dinbech i fod. Be ydech chi'n ei ddeud, Marged Parry? Un gair amdani."

"Ydw," ebe Marged rhwng gweiddi a chrio, a threiglodd deigryn dros rudd Enoc o dosturi ati.

"Purion," ebe Jones. "Un o'r pethau casaf gen i ar y ddaear, Mr. Huws, ydyw cymryd neb i'r carchar, yn enwedig merch, ac y mae'n dda gen i weld Marged Parry yn ddigon call i edifarhau am ei bai ac addo diwygio. Mi ddeuda i chi beth arall, Mr. Huws, welais i 'rioed ferch yn cael ei chymryd i'r jail na fydde hi farw yno'n fuan, achos y maen' nhw'n eu trin yn ddychrynllyd—'choeliech chi byth. Yrwan," ychwanegodd Jones, gan eistedd wrth y bwrdd—"dowch yma a seiniwch y papur yma, achos mae'n rhaid gwneud popeth fel y mae'r gyfraith yn gofyn."

"Fedra i ddim sfennu," ebe Marged.

"Mae'r gyfraith yn caniatáu i chi roi croes," ebe Jones. Daeth Marged at y bwrdd o hyd ei—hynny ydyw, o'i hanfodd, ac wedi i Jones roi ei fys ar fan neilltuol ar y papur, gwnaeth Marged globen o groes agos cymaint â melin wynt.

"Yrwan, Mr. Huws," ebe Jones, " faint o gyflog sydd yn ddyledus i Marged Parry?"

"Pum punt a chweigen, 'rwy'n meddwl," ebe Enoc. "Dowch â nhw yma bob dime," ebe Jones.

"'Beth am y codiad?" ebe Marged, wedi iacháu nid ychydig.

"Yr ydech chi wedi fforffedu'r codiad drwy gam-ymddygiad, ac mae'n rhaid i chi ennill eich caritor yn gyntaf cyn sôn am y codiad," ebe Jones.

"Hwyrach" ebe Enoc.

"Mr. Huws," ebe Jones, oblegid gwelai fod Enoc yn toddi, "talwch chi'r arian sy ddyledus i'r forwyn, achos mae'n rhaid mynd ymlaen yn ôl y gyfraith."

Estynnodd Enoc yr arian i Jones, a chyflwynodd Jones hwynt i Marged, ac ebe fe:

"Yn awr, Mr. Huws, mi wn eich bod yn ddyn tyner a thrugarog. ac na ddymunech chi ddim gwneud niwed i hen ferch ddigartre, na thorri ei charitor; a wnewch chi addo peidio â sôn gair byth wrth neb am yr helynt yma, ar eich gwir yrwan?"

"Sonia i air byth wrth neb, os —," ebe Enoc. "'Does dim os i fod am y peth, Mr. Huws," ebe Jones, yr wyf yn crefu arnoch er mwyn hen greadures fel eich morwyn i beidio â menshon y peth byth wrth neb, achos bydae'r hanes yn mynd allan fe fydde Marged Parry, druan, yn sbort gan bawb. Fydd y llygaid duon yna ddim yn hir yn mendio, a rhaid i chi wneud rhyw esgus—eich bod wedi taro eich pen ym mhost y gwely, neu rywbeth arall, a pheidio â deud ar un cyfrif mai eich morwyn a'ch trawodd pan oedd yr ysbryd drwg yn ei meddiannu. Wnewch chi addo, Mr. Huws? Dowch, byddwch yn ffeind? 'Rwyf yn gwybod nad ydi hi ddim yn haeddu hynny, ond wnewch chi addo cadw'r peth yn ddistaw?"

"Gwnaf," ebe Enoc.

"Yr ydech chi'n un o fil, meddaf eto," ebe Jones. "A 'rwan, Marged Parry, gofalwch chithe arwain bywyd newydd, a pheidio â themtio'ch mistar i adael i'r sôn am yr helynt yma fynd allan, achos bydae o unwaith yn mynd allan, mi fyddech yn sbort i'r plwy, a bydde holl blant y dref yn gweiddi ar eich ôl. A chofiwch chithe, Mr. Hughes, os bydd gennych y gŵyn leia yn erbyn eich morwyn—dim ond y smic lleia—just deudwch wrtha i—yr ydw i'n pasio'ch tŷ bob dydd—a mi ofala i am gael trefn ar bethe—achos cyfraith ydyw cyfraith, ac ni wn i ddim be ddeuthe ohonom ni oni bai am y gyfraith. Wrth gofio, os bydd arnoch eisiau morwyn, y mae gen nith sydd yn First-class housekeeper—yn ysgolores gampus, a ddaw atoch ar ddiwrnod o rybudd, bydae chi'n digwydd bod mewn angen am un. Wel, yrwan, y mae'n rhaid i mi fynd, ond y mae arna i eisiau siarad gair â chi'ch hun, Mr. Huws, ynghylch y gyfraith sy'n rheoleiddio tŷ o fusnes fel eich tŷ chi."

Teimlai Enoc unwaith eto yn obeithiol ac yn llawer ysgafnach ei fynwes. Edrychai ar Jones fel ei angel gwarcheidiol. Wedi i'r ddau fyned eilwaith i'r parlwr, ebe Enoc, gan rwbio ei ddwylo, a gwenu'n siriol:

"Wyddoch chi be, un garw ydech chi, Mr. Jones. Wn i ddim be faswn i wedi'i wneud oni bai i chi ddigwydd dwad yma."

"Mr. Huws," ebe Jones, "'rwyf wedi cael llawer o brofiad mewn pethau fel hyn, ac yr wyf yn meddwl fy mod wedi eich gosod ar dir diogel unwaith eto. Bydd eich cysur dyfodol yn dibynnu'n hollol arnoch chi eich hun—hynny ydyw, ar y modd yr ymddygwch at eich morwyn. Mae hi mor ignorant â meipen, ac ar yr ignorance y daru mi weithio—dyna oedd yr idea. A 'mhrofiad i ydyw hyn Weles i 'rioed lances o forwyn anwybodus a drwg ei thymer, os trowch chi'r min ati, na chewch chi weld mai coward hollol ydyw. Yn awr, Mr. Huws, os ydech chi am heddwch a chysur yn eich tŷ, dangoswch mai chi ydi'r mistar. Mi gymra fy llw, syr, bydae chi'n troi'n dipyn o deirant am wythnos y bydde'r hen Wenhwyfar fel oen i chi. A dyna fydd raid i chi wneud. Bloeddiwch arni 'rwan ac yn y man, a gwnewch iddi wneud pethe nad oes angen am eu gwneud, just i ddangos mai chi ydi'r mistar. Oni bai'ch bod yn grefyddwr mi faswn yn eich annog i roi ambell regfa iddi nes bydd hi'n dawnsio. Ond 'does dim eisiau i chi fynd lawn mor bell â hynny. Ond mi ddeuda hyn, os na ddangoswch chi'r dyn, os na chodwch eich cloch a deud iddi pwy ydi pwy, fyddwch chi damed gwell. Yr ydw i wedi bwrw yr ysbryd aflan allan ohoni—ac mi fase'n drêt i chi weld 'i hwyneb hi pan oeddwn i'n deud y drefn wrthi—ond os na actiwch chi'r dyn, Mr. Huws, a dangos eich awdurdod fe ddaw saith ysbryd aflan arall i mewn i'r llances, ac mi fydd yn waeth arnoch nag erioed, coeliwch chi fi."

"'Rydech chi'n deud y gwir, Mr. Jones," ebe Enoc, ac mae'n rhaid i mi geisio, er y bydd yn anodd, bod yn fwy o fistar. 'Rydw i wedi dioddef mwy nag a goeliech chi, a mae hithe wedi mynd yn hy arna i."

"Mi ddof i mewn yrwan ac yn y man," ebe Jones, "megis i edrych fydd popeth yn mynd ymlaen yn iawn, mi gedwith hynny hi danodd."

Pan oedd Jones yn llefaru'r geiriau olaf gwelai Enoc forwyn Ty'n yr Ardd yn croesi'r heol at ei ddrws a nodyn yn ei llaw, ac wedi gofyn i Jones ei esgusodi am foment, rhedodd Enoc i'r drws, gan guddio ei lygaid â'i law rhag i Kit weled y cleisiau, i dderbyn y nodyn, a dychwelodd yn y funud. Wedi agor y nodyn a'i ddarllen iddo ef ei hun, ebe Enoc:

"Wel, dyma hi eto!"

"Beth sydd yrwan, Mr. Huws? ychwaneg o brofedigaethau? "ebe Jones.

"Ie," ebe Enoc yn alaethus, "gwahoddiad oddi wrth Mrs. Trefor i fynd yno i swper heno i gyfarfod â'r gweinidog, a sut y medra i fynd â dau lygad du gen i? Yr ydw i'n anlwcus—fu neb erioed mor anlwcus!"

"Fe ellwch fynd yno yn ddigon hawdd," ebe Jones. "A oes gynnoch chi biff heb ei gwcio yn y tŷ?"

Oes, 'rwy'n meddwl," ebe Enoc.

"O'r gore," ebe Jones. "Mi wn na ddaru chi gysgu fawr neithiwr, ac wedi i chi gael eich brecwast, torrwch ddau ddarn o biff cul, ac ewch i'ch gwely—mi fedr y llanciau yn y siop 'neud heboch yn burion—a rhowch un darn ar bob llygad, ac arhoswch yn eich gwely dan ganol dydd—ie, hyd ddau o'r gloch—ac os medrwch chi gysgu, gore oll. Erbyn un neu ddau o'r gloch, mi gewch y bydd y cleisiau duon dan eich llygad wedi diflannu'n lân, ac erbyn yr amser y bydd eisiau i chi fynd i Dy'n yr Ardd, mi fyddwch yn all right. Rhag gwastraffu, bydd y biff yn burion cinio i'r gath wedyn."

Chwarddodd Enoc at gynildeb Jones, ac ebe fe:

Wel, yn wir, un garw ydech chi, Mr. Jones, weles i 'rioed eich sort chi. Mi 'i triaf o beth bynnag."

"Mae o'n siŵr o ateb y diben," ebe Jones, " a 'rwan mae'n rhaid i mi fynd, Mr. Huws, achos mae hi'n review day."

"Arhoswch, wn i ddim pryd y dof allan o'ch dyled chi—cymerwch hon 'rwan," ebe Enoc, gan roddi sofren yn llaw Jones.

Edrychodd Jones ar y sofren ar gledr ei law, a throdd lygad cellweirus ar Enoc, ac ebe fe:

"'Rydech chi'n rhy haelfrydig, Mr. Huws. Ydech chi am i mi reteirio o'r force ar unwaith? Wel, 'does gen i ond diolch yn fawr i chi, a chofiwch fy mod at eich gwasanaeth, Mr. Huws."

"Peidiwch â sôn, fe gawn siarad eto, bore da," ebe Enoc.