Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Curo'r Twmpath

← Y Fam a'r Ferch

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Pwll y Gwynt →

PENNOD XVIII

Curo'r Twmpath.

"IE," ebe Mrs. Trefor, wedi i'r forwyn fynd allan, "os cei di fyw i f'oed i—a 'rydw i'n gobeithio y cei di, ac yn llawer hŷn—mi gei lawer o bethe na lici di monyn nhw." "Yr ydw i wedi cael llawer o'r rheini heb ddwad i'ch oed chi, 'mam."

"Wyddost di mo d'eni eto, weli di, yn enwedig erbyn y doi di i ddechre byw, hynny ydi, pan ddaw gofal tŷ a theulu arnat ti. Ac yn wir, Susi, mi liciwn dy weld di wedi setlo i lawr—wedi priodi a gneud cartre i ti dy hun, achos, yn ôl trefn natur, fydd dy dad a finne ddim hefo ti am byth, wyddost. 'Rydw i wedi meddwl llawer am hyn yn ddiweddar."

"'Dydi'r prospect ydech chi wedi 'i dynnu ddim yn ddymunol iawn, 'mam, ac os peth fel yna ydi setlo i lawr,' mae'n well gen i beidio â gwybod 'y ngeni. A ddaru chi 'rioed o'r blaen, mi wyddoch, 'mam, siarad yn y dôn yna am setlo i lawr. Ddaru chi 'rioed sôn am ofal tŷ a theulu ac am wybod 'y ngeni, a phethe felly. Onid am beidio â'm taflu fy hun i ffwrdd—am beidio ag edrach ar neb ond rhai gwell na mi fy hun—am gofio pwy oeddwn—am ddal 'y mhen i fyny—ac aros f'amser, onid am bethe felly y byddech chi byth a hefyd yn siarad?"

"Mae tipyn o wir yn y peth 'rwyt ti'n 'i ddeud, Susi, ond mi wyddost mai dy les di oedd gen i mewn golwg bob amser, a 'does gen i ond deud 'run fath â dy dad—nad ydw inne ddim wedi bod yn berffaith ym mhopeth. A mi rof eto yr un cyngor i ti—'does dim isio i ti dy dawlu dy hun i ffwrdd, fel y byddan nhw'n deud. 'Rwy'n adde nad ydi pethe ddim yn edrach mor bethma efo ni ag y buon nhw, a hwyrach na chei di ddim gŵr mor respectable ag y baswn i'n dymuno i ti i gael. Ond bydae ti'n rhoi dy feddwl ar hynny, a bod yn gall, a pheidio, hwyrach, â chadw cweit mor ddustant at rai tebyg i ti dy hun, a bod yn ffri, mae digon eto, wel di, o ddynion da i'w cael."

"Ymhle, 'mam? Wn i am neb mor wirion. A be wnawn i yn wraig i ddyn da?' rhyw ddoli fel fi! heb erioed arfer gwneud dim ond segura, gwisgo, a'm dangos fy hun? Pe cawn i'r cynnig fydde gen i mo'r gydwybod i dwyllo un dyn da. 'Rydw i wedi newid 'y meddwl am bopeth, 'mam, er neithiwr."

'Ddyliwn i wir! Mae gen i ofn fod gormod o natur dy dad ynot ti—meddwl rhy fach ohonot dy hun. Felly mae dy dad; fel y deudes i wrtho lawer gwaith, a 'ddyliwn dy fod tithe'n mynd ar 'i ôl o. A be ydi dy feddwl di'n d'alw dy hun yn ddoli? Mi fase'n o arw gen ti glywed neb arall yn deud hynny, mi dy wranta."

"Dim o gwbwl, 'mam. Be ydw i ond doli? Mi wyddoch o'r gore na ddaru mi 'rioed bobi, na golchi, cwcio, na smwddio, cynne'r tân na golchi'r llestri. 'Ches i 'rioed 'y nysgu i 'neud pethe felly, ond codlo efo miwsig—gwneud slipper tops—antimacassars, a rhw faw felly, a chael rhoi ar ddeall i mi o hyd fod rhywun mawr i ddwad i 'neud lady ohonof, ac yn y diwedd 'y nhad yn deud y bydde raid i mi ddwad i lawr beg neu ddau, a chymryd rhwfun y medrwn i gael gafael arno—miner cyffredin ne rwfun! O, 'mam, mae gen i gwilydd ohonof fy hun—'rydw i'n libel ar enw merch!

Wyddost ti be? 'roeddet ti'n deud gynne dy fod ti'n ofni bod dy dad yn drysu'n 'i synhwyre, ond yr ydw i agos yn siŵr dy fod ti'n drysu. Ond oes ene gannoedd o ferched sy wedi'u magu yn respectable na wyddan nhw ddim am y pethe'r wyt ti'n sôn amdanyn nhw. Gwaith morwyn ydi'r pethe ene, er nad oes dim harm fod pawb yn 'u medryd nhw. A siŵr ddigon, pwy bynnag a briodi di, na chei di forwyn?

"'Dydi miners ddim yn cadw morynion, mam."

Paid â chyboli, da ti, a phaid â harpio ar y gair, ene ddeudodd dy dad yn 'i wylltineb neithiwr. Mi fydde'n o arw gen i dy weld di'n priodi meinar, a mi fydde hefyd. Ond oes ene ddigon o ddynion mewn busnes y bydde'n dda gynnyn nhw gael geneth fel ti, wedi cael education. Ac, yn wir, bydawn i'n mynd yn ferch ifanc yn f'ôl, mi fydde'n well gen i gael dyn mewn busnes yn ŵr na'r peth y maen nhw'n i alw'n ŵr bonheddig. Mwya ydw i'n 'i weled ohonyn nhw sala yn y byd ydyn nhw yn 'y ngolwg i. Ond y mae dyn o fusnes yn ddyn o fusnes a llai o lol o'i gwmpas o. Er enghraifft 'rwan, dene rwfun fel Mr. Huws, Siop y Groes, mi fase'n well o lawer gen i briodi rhwfun fel fo na lot o'r rhai sy'n galw'u hunen yn fyddigions."

"At be 'rydech chi'n dreifio, 'mam? I beth 'rydech chi'n sôn am Enoc Huws wrtha i? Ydech chi'n meddwl gneud match rhyngof i ac Enoc Huws? Be ydi'r dyn i mi? Be waeth gen i am Enoc Huws, bydae o gan mil mwy cefnog? Mae'r dyn yn eitha, am wn i, ond dda gen i mono, a dyna ben ar hyna."

"Be haru ti, dywed; be 'naeth i ti feddwl 'mod i'n trio gneud match rhyngot ti a Mr. Huws? 'Doeddwn i ddim ond yn 'i enwi o fel enghraifft. A phaid â bod mor binco! mae'n debyg arw na 'dryche Mr. Huws ddim arnat ti! Mi feder dyn fel fo sy'n dda arno gael y neb a fynno. Paid â meddwl! 'dydi gwragedd ddim mor brin â hynny, ŵyr dyn! Mae'n arw o beth na feder un sôn am rwfun fel Mr. Huws heb i ti fynd i feddwl bod ar un isio gwneud match. Dim ffasiwn beth, 'y ngeneth i! ymgroesa! Mae digon o ferched cystal â thithe y bydde'n dda gynnyn nhw gymryd Mr. Huws, heb i ti roi pont dy ysgwydd o'i lle! Oes, yn eno'r annwyl! Mi fase rhwfun yn meddwl ar dy siarad di 'rwan dy fod ti am wisgo sachlian a lludw. Ond sefwch o'r gole! pwy ond y ni!"

"'Dydw i'n deud dim, 'mam, am Enoc Huws. Mae'r dyn yn eitha—yn ganwaith gwell na fi. Deud yr ydw i na dda gen i mono." Pwy sy'n hidio pwy sy'n dda gen ti a phwy sy ddim? A rhaid i mi gael gen ti beidio â galw'r dyn yn Enoc ac yn Enoc o hyd. Mae'i sefyllfa, tybed, yn haeddu iddo gael ei barchu a'i alw'n Mistar cystal ag yr wyt tithe'n haeddu d'alw'n Miss."

"Yn llawer mwy, 'mam. 'Dydech chi ddim yn 'y nallt i. Mae Enoc Huws—neu Mistar Huws, fel yr ydech chi'n dymuno 'i alw—yn anhraethol well na fi, ond dda gen i mo'r dyn. A be ydech chi'n sôn am i mi briodi? 'Does gen i ddim eisiau priodi, a 'dydw i ddim am briodi, pe cawn i'r cynnig, nes bydda i'n ffit i briodi. 'Chaiff yr un 'meinar cyffredin' na 'dyn o fusnes achos i edifarhau ynof i byth, 'mam."

"O, felly! Be bydae Mr. Huws yn newid 'i feddwl ac yn gwrthod joinio dy dad gyda'r fentar newydd? A liciet ti fynd i wasanaeth?

"Liciwn, 'mam, os cawn i felly ddysgu gneud rhywbeth, a pheidio â bod yn Humbug. A 'dydw i'n hidio dim pa un ai newid ei feddwl ai peidio a wneith En—Mr. Huws. Er ei fwyn ei hun, mi fydde'n well iddo newid 'i feddwl, mi gymra fy llw."

"Be sy'n dy gorddi di, dywed? Wyt ti wedi glân hurtio? Os nad oes gen ti barch i ti dy hun, oes gen ti ddim parch i dy dad a minne? Susi, 'weles i 'rioed monot ti'n dangos yr ysbryd ene o'r blaen. Mae gen i ofn, 'y ngeneth i, nad wyt ti ddim wedi d'ail eni. Gweddïa am ras, 'y ngeneth bach i, a chymer ofal na chlyw dy dad monot ti'n dangos yr ysbryd ene, ne mi fydd yn y pen arnat ti. A chofia—gwrando be 'r ydw i'n 'i ddeud 'rwan—cofia ddangos pob parch i Mr. Huws pan ddaw o yma, a bod yn suful efo fo, ne fydd yn fychan gan dy dad dy roi di ar tân."

"Bydae o'n gneud hynny, fydde ene fawr o fat nac o golled i neb. Ond peidiwch â phryderu, 'mam. O hyn allan, yr ydw i am barchu pawb, a 'rwyf yn gobeithio na chewch chi na 'nhad le i gwyno 'y mod i'n amharchus o un creadur byw. 'Rydw i am lyfu'r llwch."

'Rwyt ti am fod yn rhwbeth digon gwirion, mi wranta. Ond ddaru mi 'rioed ddisgwyl dy glywed di'n siarad fel hyn, Susi. 'Rwyt ti wedi f'ypsetio i'n arw, a 'rwyt ti bron gneud i mi gredu na wyddost ti ddim am ddylanwad crefydd ar dy galon. Yr ydw i wedi deud lawer gwaith wrth dy dad y dylase fo fod wedi cymryd mwy o drafferth i dy ddysgu di mewn egwyddorion. crefydd, a mae hynny'n ddigon amlwg erbyn hyn. A beth i'w feddwl ohonot ti, ni wn i ddim. Ond y mae hyn yn ddigon plaen er cymin o siamplau da 'rwyt ti wedi eu gweld, fod dy ysbryd di yn ddiarth iawn i bethau crefydd, ne faset ti byth yn siarad fel 'rwyt ti wedi gneud."

"Yr ydech chi'n quite right, 'mam. Wn i ddim am ddylanwad crefydd y Beibl. Os ydw i'n dallt y Beibl—hunanymwadiad, cariad at Dduw, gostyngeiddrwydd, a gweithredoedd da ydi crefydd, a mae 'mywyd i, hyd yn hyn, wedi bod mor ddieithr i bethe felly â bywyd Lwsiffer ei hun. A deud fy meddwl yn onest wrthoch chi, 'mam, 'does dim mwy o debygrwydd rhwng y grefydd a ddysgwyd i mi a chrefydd y Beibl, nag sydd rhwng Beelsebub a Gabriel."

Susi, be sy arnat ti, dywed? Wyt ti mewn sterics, dywed? i fod yn tyngu ac yn rhegi ac yn enwi'r pethe hyll ene? ydi'r ysbryd drwg wedi dy feddiannu di, dywed?"

"Dydw i ddim nac yn tyngu nac yn rhegi, ac am sterics, wn i ddim beth ydi hwnnw."

"Wel, be ydi—dy—feddwl—di—dywed?"

"Fy meddwl i ydi hyn—os gwêl yr Arglwydd yn dda i mi gael byw, na fydda i byth eto yn Humbug. Er neithiwr, 'mam, yr ydw i wedi cael gole newydd ar bopeth, a mae gen i gwilydd ohonof fy hun."

Felly y gelli di, os gwn i be ydi be. Er clyfred ydi dy dad, 'naeth o 'rioed fwy o fistêc na sôn am 'i helyntion yn dy glyw di neithiwr, achos wyddost ti ddim byd am fusnes, a 'does dim posib rhoi dim yn dy ben di, a feder neb dy droi di os byddi di wedi cymryd at rwbeth. Mae gystal gen i ag wn i ddim be nad ydi dy dad yn dy glywed di. A 'rwyt ti wedi f'ypsetio i gymin fel na wn i yn y byd mawr sut i fynd cyn belled â'r London House, ac eto mae'n rhaid i mi fynd, achos 'roedden nhw'n deud y bydde'r ddres yn barod i'w ffitio fore heddiw. A bydase tithe yn rhwbeth tebyg i ti dy hun faswn i'n hidio dim ag ordro dres newydd i tithe, er nad oes mis er pan gêst un o'r blaen. Ond ni gawn weld tebyg i be fyddi di pan ddoi'n ôl. Gobeithio y byddi di wedi dwad atat dy hun, ac y caf weld tipyn o edifeirwch ynot ti. 'Rydw i'n mynd 'rwan, Susi—Susi, 'rydw i'n mynd."

"Purion, 'mam."

"Rheswm annwyl! beth yden ni fel teulu?" meddai Susi wrthi ei hun. "Mae 'mam neu fi wedi glân ddrysu. Wela i yn 'y myw ddim ond tlodi a gwarth o'n blaene ni. Mae'n rhaid 'y mod i wedi bod yn breuddwydio hyd heddiw. 'Roedd yn gas gen i bob amser glywed sôn am fusnes,' y farchnad,' y cwmpeini,' a phethe felly. 'Roedd yn boen i mi feddwl amdanynt. Pethe i ddynion oedden nhw, yn ôl 'y meddwl i. 'Y mhwnc i bob amser oedd byw, mwynhau fy hun, a gwisgo a chodlo. Mi wyddwn fod 'y nhad yn glyfar, a 'roeddwn i'n wastad yn credu ei fod yn gyfoethog. 'Rydw i wedi byw mewn balŵn, ac wedi dwad i lawr fel carreg. Ddaru mi 'rioed feddwl—ie, dyna lle 'roedd y drwg—ddaru mi 'rioed feddwl am bethe felly, na meddwl bod isio i mi feddwl. Ddaru fy meddwl i erioed ddeffro tan fore heddiw. Ond diolch i Dduw, yr ydw i'n credu fod gen i feddwl eto, fel rhw eneth arall. A rhyfedd na faswn i wedi golli o, a finne heb i ddefnyddio am gyd o amser! Ydi 'nhad yn ddyn gonest? 'Ddaeth y cwestiwn erioed i'm meddwl i o'r blaen, a 'dydi o ddim wedi dwad i feddwl 'y mam eto. Tybed ai fi sy'n methu dallt? Ai'r peth yr oeddwn i'n arfer 'i alw'n anonestrwydd ydi'r peth y mae eraill yn i alw'n fusnes? Wn i ddim beth ydi busnes. 'Roedd gen i idea mai rhywbeth syth, above board—rhywbeth na fedrai neb ei edliw oedd gonestrwydd. A dene be ydi o hefyd, neu 'rydw i'n idiot. 'Roeddwn i'n meddwl bod 'y nhad yn berffaith onest, a mi fydde'n well gen i farw na ffeindio nad ydi o ddim. Ond y mae rhywbeth yn 'y nghorddi i, chwedl 'y mam—mae meddyliau drwg lond 'y nghalon i. Gobeithio 'y mod i'n methu. Ddaru mi gamddallt? Gobeithio. Ond mi wnes un mistake—mi feddylies fod 'y nhad a 'mam wedi bod yn planio gneud match rhyngof i ac Enoc. Wn i ddim o b'le daeth 'y meddwl i mi os nad o vanity."

vanity. O, vanity felltith! os caf fyw, mi'th groga di gerfydd corn dy wddw, mi gymra fy llw! Beth bynnag ddaw ar ôl hyn—beth bynnag fydd ein hamgylchiadau ni—fydd ene ddim chwaneg o Humbug yn Susan Trefor. Na, dim Humbug, chwedl Wil, druan."