Profedigaethau Enoc Huws (1939)/O'r Diwedd

← Cariad Newydd

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Llw Enoc Huws →

PENNOD XXXIX

O'r Diwedd

YR oedd yr argoelion pendant fod Marged i gael gŵr, a hynny ar fyrder, yn fforddio llawer o gysur meddwl i Enoc, oblegid yr oedd y rhan fwyaf o'i ofnau a'i bryderon ynghylch y dyfodol yn gysylltiedig â hi, ac ni allai ef lai na synnu a rhyfeddu mor rhwydd a didrafferth yr oedd Tom Solet wedi cyrraedd ei nod, tra'r oedd ef ei hun yn yr helbul ers blynyddoedd, a chyn belled ag y gallai weled, nid oedd yn nes i'w nod yn awr nag yn y dechrau. Arweiniodd hyn fyfyrdodau Enoc i'w sianel naturiol, sef i gyniwair ynghylch Miss Trefor, lle'r aent bob amser ac o bob man. Nichysgodd bron ddim y noswaith honno.

Yr oedd Enoc, fel y gwelsom, wedi bwriadu amlygu i Miss Trefor fod ei serch tuag ati, ond gwnaethai ragymadrodd anhapus, a'i briwiodd hi'n dost. Golygai Enoc i'r bregeth egluro'r rhagymadrodd—dipyn yn groes i'r drefn gyffredin—a pheth mawr ydyw mynd yn groes i arferiad. Ni chafodd ef, fel y gwelwyd, ddweud y bregeth, ac felly'r oedd y rhagymadrodd yn dywyll. Ar yr un pryd, wedi clywed yr hyn a ddywedodd Jones y Plismon, ystyriai Enoc fod y rhagymadrodd yn burion, ac mai'r anap fu na chafodd gyfleustra i bregethu. Mewn geiriau eraill, wedi'r ymgom â Jones, methai Enoc weled ei fod wedi methu wrth ddatgan ei lawenydd pan hysbysodd Miss Trefor ef fod ei thad yn dlawd, gan y rhoddai hynny brawf iddi o uniondeb a dianwadalwch ei hoffter ohoni. Wedi'r anap a ddigwyddodd, ni allai ef orffwyso heb ei egluro ei hun i Miss Trefor, ac mor fore ag oedd weddus hwyliodd i Dŷ'n yr Ardd gyda'r esgus o ymholi am iechyd Mrs. Trefor.

Wrth gwestiyno Kit, y forwyn, cafodd allan fod Mrs. Trefor gryn lawer yn waeth,—eu bod wedi gorfod galw'r meddyg ati, a bod hwnnw wedi gorchymyn perffaith lonyddwch, a bod y Capten wedi mynd i'r Gwaith i chwilio ynghylch darganfyddiad Sem Llwyd. Nid oedd Enoc yn fodlon i droi'n ôl ar hyn, a gofynnodd i Kit hysbysu ei fod yn holi amdanynt. Dychwelodd y forwyn yn y funud gyda gair fod Mrs. Trefor yn rhy wael i neb ei gweled. Aeth Enoc yn ôl yn ben isel, a bwriadai roi ail gynnig yn yr hwyr. Er bod yn ddrwg iawn ganddo am waeledd Mrs. Trefor, eto yr hyn a'i gofidiai fwyaf oedd na chawsai gyfleustra i'w egluro'i hun i Miss Trefor. Pan oedd ar fin cychwyn i Dŷ'n yr Ardd yn yr hwyr, gan obeithio cael egwyl, pe na bai ond dau funud i siarad â Miss Trefor, daeth y Capten i mewn.

"Cheir mo'r melys heb y chwerw, Mr. Huws," meddai, ac ni theimlais i erioed hyd heddiw mor wir ydyw'r ddihareb. Yr oeddwn wedi bwriadu galw yma yn gynt i roi report i chwi am f'ymweliad â'r Gwaith, a buaswn wedi gwneud hynny oni bai fod profedigaeth deuluaidd, sef afiechyd Mrs. Trefor, sydd, fel y gwyddoch, 'rwy'n deall, gryn lawer yn waeth heddiw nag ydoedd neithiwr, wedi fy rhwystro. Ac y mae hi'n wael iawn mewn gwirionedd, er bod y doctor yn sicrhau nad oes berygl, ar hyn o bryd, beth bynnag. Mi wn, Mr. Huws, eich bod yn deall fy nheimladau ac yn cydymdeimlo â mi yn fy helynt, oblegid, er fy mod yn disgwyl trwy eich gweddïau chwi ac eraill yr adferir hi,—eto, meddaf, pe gwelai Rhagluniaeth ddoeth yn dda ei chymryd hi ymaith, byddai fy mhererindod i ar ben, gyda golwg ar y byd hwn a'i bethau, oblegid, mewn ffordd o siarad, ni fyddai gennyf ddim yn y byd yn werth byw er ei fwyn. Ond at hyn yr oeddwn yn cyfeirio, a rhaid i mi fod yn fyr,—ni allaf yn yr amgylchiadau presennol aros yn hir,—at hyn yr oeddwn yn cyfeirio,—y buaswn wedi galw yn gynnar yn y dydd oni bai'r hyn a grybwyllais, i roi i chwi report am wir werth yr hyn a hysbyswyd i ni neithiwr gan Sem Llwyd. Y mae'n dyfod i hyn, Mr. Huws, ag i mi ei roi i chwi mewn byr eiriau, y mae, fel y dywedais neithiwr, fel y ddeilen ar y dŵr yn dangos fod y cyfandir yn ymyl. Ynddo'i hun nid yw fawr,—yn wir, nid yw ond bychan, ond fel y mae'n arwydd sicr o bethau mwy. Dan amgylchiadau cyffredin, syr, fe fuasai hyn yn destun llawenydd mawr i mi; ond pan fydd un wedi cyrraedd hynny yw, i un yn f'oed i, ac yn y pryder yr wyf ynddo heddiw am fywyd fy ngwraig, nid yw nac yma nac acw, oblegid os cymerir hi ymaith (ac yn y fan hon chwythodd y Capten ei drwyn yn egniol), byddaf wedi fy ngadael yn unig yn hollol unig, syr."

"Yr ydych yn anghofio, Capten Trefor," ebe Enoc, hyd yn oed pe collech Mrs. Trefor—peth na ddigwydd, yr wyf yn gobeithio ac yn credu, am gryn amser—byddai gennych ferch rinweddol wedi ei gadael gyda chwi."

"Na," ebe'r Capten, nid ydwyf yn anghofio hynny, Mr. Huws, ond pa sicrwydd sydd gennyf na fydd i rywun—yn wir, dyna yw'r tebygolrwydd, y byddech chwi, neu rywun arall tebyg i chwi, yn ei dwyn oddi arnaf, dyna ydyw ffordd y byd, dyna ydyw trefn Rhagluniaeth."

Difyr gan Enoc oedd clywed y Capten yn siarad fel hyn, a fflachiodd i'w feddwl onid doeth ynddo fuasai crybwyll wrtho ei serch at y ferch, a'r awydd angerddol oedd ynddo am ei chael yn wraig. Ond cyn iddo allu ffurfio'r drychfeddwl mewn geiriau, ebe'r Capten:

"Ac yn awr, Mr. Huws, rhaid i mi ddweud nos dawch, a hyd nes bydd acw ryw gyfnewidiad, mae arnaf ofn na allaf roddi ond ychydig o sylw i Goed Madog, ac o dan yr amgylchiadau, mi wn yr esgusodwch fi," ac ymaith ag ef.

Unwaith eto yr oedd Enoc wedi colli'r cyfleustra—yr oedd bob amser yn ei golli—a dechreuai gredu bod rhyw ffawd ddrwg yn ei ddilyn, a'i fod wedi ei eni dan ryw blaned anlwcus. Credai Enoc dipyn mewn tynged, ac yn bendrist ddigon y noson honno yr adroddodd wrtho ei hun fwy nag unwaith hen bennill a welsai mewn rhyw gerdd neu'i gilydd:

Ni wiw mo'r tynnu yn erbyn tynged,
Mae'n rhaid i'r blaned gael ei ffors,—
'Rwyf wedi 'nhyngu ers pymthengnydd
I wasnaethu'r Brenin Siors.

Ond ychydig o gysur a allai ef ei dynnu o'r pennill; ac er iddo ymweled yn fynych yn y dyddiau dilynol â Thŷ'n yr Ardd, methodd yn lân â chael cyfleustra i siarad â Miss Trefor, ac egluro pethau iddi. Yr oedd gwaeledd mawr Mrs. Trefor yn rhwystr beunyddiol i Enoc hyd yn oed gael cip ar yr un a garai mor fawr. Aeth pythefnos heibio heb arwydd gwella yn ystad iechyd Mrs. Trefor, —pythefnos oedd cyhyd â blwyddyn yng ngolwg Enoc, yn gymaint â'i fod wedi ei amddifadu'n hollol o gymdeithas ei Forfudd. Gallasai oddef hyn yn lled lew oni bai'r ymwybod oedd ynddo bob awr o'r dydd a'r nos fod Susi yn coleddu teimladau angharedig tuag ato, a hynny wedi gwreiddio'n gwbl mewn camddealltwriaeth.

Er bod Marged yn hynod gyweithas a mwyn yn y rhagolwg ar ei phriodas, oedd i ddigwydd ymhen ychydig ddyddiau, ni allai Enoc fwyta na chysgu. Canfyddai Marged fod rhywbeth mawr yn blino'i meistr, ac ni allai ddychmygu bod dim yn rhoi cyfrif am hyn ond ei bod hi ar fedr ei adael, a mynych y dywedodd hi wrth ei weled yn methu bwyta: "Peidiwch â fecsio, mistar, mi gewch gystal morwyn â minne o rywle." Wn i ddim," oedd unig ateb Enoc. Yr oedd trueni Enoc mor fawr arno, fel na allai ddal yn hwy, ac ysgrifennodd at Miss Trefor i grefu arni am ychydig funudau o ymddiddan â hi ar fater pwysig. Er ei bod wedi cymryd arni ddigio'n enbyd wrtho, meddyliodd Miss Trefor, pan dderbyniodd nodyn Enoc, fod ei thad mewn rhyw drybini, ac mai ynfydrwydd fuasai ei niweidio drwy ymddangos yn ystyfnig gydag Enoc. Pennodd amser i Enoc ymweled â hi—sef. prynhawn drannoeth. Wedi cael y caniatâd, ni wnaeth Enoc ddim ond cyfansoddi yn ei feddwl eglurhad cyflawn ar yr hyn a ddywedasai wrthi bythefnos yn ôl. Cyfansoddodd ddatganiad eglur, cryno, ac effeithiol o'i deimladau tuag ati, ac aeth drosto gannoedd o weithiau, nes oedd yn ei fedru yn well na'i bader. Ond pan ddaeth yr amser, a phan ddaeth wyneb yn wyneb â Miss Trefor ym mharlwr Ty'n yr Ardd, ar ôl yr hir ddirwest o bythefnos heb weled ei hwyneb hawddgar,—teimlai fel dyn wedi bod yn rhy hir heb fwyd yn cael ei ddwyn at fwrdd y wledd. Canfu Enoc ar drawiad fod Miss Trefor yn edrych yn deneuach a llwtyach, ond ni welsai moni erioed mor swynol yr olwg. Glynai ei dafod yn nhaflod ei enau, ac aeth pob gair o'r hyn a baratoesai allan o'i feddwl yn llwyr. Ysgydwodd Miss Trefor law ag ef yn oer a ffurfiol, a dywedodd wrtho am eistedd, ac wedi aros munud mewn distawrwydd, ychwanegodd:

"Wel, Mr. Huws, be sy gynnoch i'w ddeud wrtha i?" Wedi pesychu a chlirio'i wddf nid ychydig, ebe Enoc, gan hanner tagu:

Mae gen i lawer o bethau isio'u dweud wrthoch chi, bydawn i'n gwybod sut. Y peth sy'n 'y mlino i fwya ydi 'mod i'n ofni i mi'ch clwyfo drwy ddweud bod yn dda gen i glywed fod eich tad yn dlawd, a chwi wyddoch na chefais amser na chyfleustra i esbonio'r hyn yr oeddwn yn ei feddwl wrth ddweud felly. Mi wn ei fod yn ddwediad rhyfedd —"

"Ewch ymlaen, Mr. Huws, achos 'does gen i ddim llawer o amser i aros," ebe Miss Trefor.

"Wel," ebe Enoc, a dechreuodd deimlo'i fod yn cael help, a mae help i'w gael yn rhyfedd," fel y dywedai Mrs. Trefor ar amgylchiad arall.

"Wel," ebe Enoc, mewn ystyr mi ddwedaf yr un peth eto, a gadewch i mi grefu arnoch i beidio â rhedeg i ffwrdd cyn i mi orffen fy stori. Syniad cyffredinol eich cymdogion, Miss Trefor, ydyw bod eich tad yn weddol gefnog, a dyna oedd fy syniad innau hyd yn ddiweddar iawn. Ond erbyn hyn yr wyf yn gorfod credu nad ydyw'ch tad, a dweud y lleiaf, yn gyfoethog. Mewn un ystyr, mae'n ddrwg iawn gennyf, ac mewn ystyr, y mae'n dda iawn gennyf ddeall mai dyna ydyw ei sefyllfa, fel y dywedais y noson o'r blaen. Mi wn pan ddywedais hyn o'r blaen—bythefnos yn ôl—fy mod wedi'ch brifo yn fawr, a hwyrach y bydd i mi eich digio'n fwy eto pan ddwedaf pam yr oeddwn, ac yr ydwyf eto, yn dweud felly. Ac nid ydwyf heb ofni, Miss Trefor, pan ddwedaf fy rheswm, y byddwch wedi digio wrthyf am byth."

"Ewch ymlaen, Mr. Huws, 'does neb efo 'mam ond Kit, a mi fydd yn galw amdanaf yn union," ebe Miss Trefor.

"Wel," ebe Enoc, " byddai'n anodd gennyf gredu nad ydech yn gwybod fy meddwl cyn i mi ei ddweud. 'Does dim posib nad ydech wedi deall ar f' ymddygiad ers llawer o amser bellach, fy mod yn coleddu rhyw deimlad tuag atoch nad ydyw cyfeillgarwch yn enw iawn arno. Mi wn ei fod yn rhyfyg ynof, ond ni allaf i ddim wrtho—yr wyf yn eich caru, Miss Trefor, ac yn eich caru mor fawr, fel na allaf ddychmygu bod yn bosibl caru yn fwy —."

Arhosodd Enoc am funud gan ddisgwyl iddi hi ddweud rhywbeth, ond ni ddywedodd air—yn unig edrychai'n dawel a digyffro yn ei wyneb. Ac ychwanegodd Enoc—dipyn yn fwy hyderus:

Dyna'r unig reswm oedd gennyf dros ddweud bod yn dda gennyf glywed am sefyllfa anghenus eich tad. Pe buasech yn gyfoethog—a gwyn fyd na fuasech—gallasech feddwl fod gennyf ryw amcanion hunanol, ond, yn wir, y chi eich hun yr wyf yn ei garu, ac nid dim sydd o'ch cwmpas. Mae'n ddrwg gennyf sôn am beth fel hyn a'ch mam mor wael, ond maddeuwch i mi—fedrwn i ddim dal ddim yn hwy. Rhowch i mi un gair—dim ond un gair o galondid, a byddaf yn ddyn perffaith ddedwydd. Ond os gwrthodwch fi—wel, y mae arnaf ofn y byddaf yn ddyn gwallgof."

"Mr. Huws," ebe Susi, a synnai Enoc sut y gallai hi siarad mor hunanfeddiannol, "mae'n ddrwg gen 'y nghalon i glywed eich stori—coeliwch fi. Mae'n ddrwg iawn gen i'ch clywed chi'n siarad fel yna. 'Rwyf yn cofio'r amser—pan oeddwn yn hoeden wirion ddisynnwyr —pryd y byddwn yn eich diystyru ac yn eich gwawdio yn fy nghalon. Maddeuwch i mi'r penwendid hwnnw—nid oeddwn yn eich 'nabod yr adeg honno. Wedi i mi'ch 'nabod yn iawn, a gweled eich gonestrwydd eich anrhydedd eich caredigrwydd di-ben-draw-yr wyf wedi dysgu'ch parchu, a'ch parchu yn fawr. Mi wn ers talwm fod pob gair a ddwedwch yn wir—neu fe ddylwn ddweud eich bod bob amser yn ceisio dweud y gwir. Yr ydech bob amser yn cario'ch calon ar eich llawes—mae'n amhosibl peidio â gweled hynny. 'Rwyf dan fil a mwy o ddyled i chi. 'Rydech chi wedi llenwi llawer ar 'y mhen gwag i—ydech yn wir. 'Rydech chi wedi gwneud i mi gredu bod y fath beth yn bod â dyn gonest a da. 'Dydw i'n gweled dim ond un gwendid ynoch chi—a hwnnw ydi—ych bod chi wedi bod mor ffôl â rhoi'ch serch ar hoeden ynfyd fel fi. A gadewch i mi geisio bod yr un fath â chi mewn un peth, Mr. Huws, sef bod yn onest a di-ragrith. Mi wyddwn ers llawer o amser eich bod yn meddwl rhywbeth amdanaf—fe fase raid i mi fod cyn ddalled â'r post i beidio â gweled hynny. Ac mi rois i chi gyfleustra ddegau o weithiau i ddweud eich meddwl. Ac er mwyn beth? Er mwyn i mi gael dweud hyn wrthoch chi, Mr. Huws, nad ydi o un diben i chi feddwl dim amdana i yn y ffordd yna—o un diben yn y byd."

"Miss Trefor," ebe Enoc, a'i galon yn i wddf, "ydech chi ddim o ddifrif wrth ddweud fel yna?"

"Mor ddifrif," ebe hi, "a bydawn yn y farn, a mae'n ddrwg iawn gen i orfod dweud fel yna, Mr. Huws, achos mi wn fydde fo ddim ond rhagrith ynof ddweud fel arall—fod hyn yn boen mawr i chi. Ond y mae gwrando ar eich cais, Mr. Huws, yn amhosibl yn amhosibl."

Pam? rhowch i mi reswm pam?" ebe Enoc yn drist.

"Fedra i ddim deud wrthoch chi pam, Mr. Huws," ebe Susi. "A chofiwch, 'dydi'r boen i gyd ddim o'ch ochr chi. Yr oedd gwybod—ac yr oedd yn amhosibl i mi beidio â gwybod eich bod wedi rhoi eich bryd arnaf yn fy mhoeni'n dost. Nid, cofiwch, am nad wyf yn ei ystyried yn compliment mawr. Mae i ferch gael ei hoffi—gael ei charu gan unrhyw ddyn—bydded ef cyn saled ag y bo—yn compliment iddi, a dylai ei werthfawrogi. Ond pan fydd un fel fi—ie, fel fi—un ydech yn ei 'nabod yn dda—yn cael ei charu gan un fel chi, Mr. Huws,—dyn, fel y dwedais o'r blaen, y mae gennyf y parch mwyaf iddo—wel, fe ddylai honno deimlo'n falch—ac yr wyf yn teimlo'n falch, a chofiwch na chaiff yr un glust byth—yn dra-gywydd glywed bod Susan Trefor wedi gwrthod Enoc Huws."

"Na chaiff, mi obeithiaf, achos fe fydd i Susan Trefor, ryw ddiwrnod, dderbyn cynnig Enoc Huws, ac wedyn ni chredai pobl pe dwedai hi hynny," ebe Enoc.

"Byth, Mr. Huws. A gadewch i mi grefu arnoch i roi'r meddwl heibio yn hollol ac am byth, a pheidio â sôn amdano eto. Dowch yma bob dydd—'does neb ag y mae mor dda gen i ei weld â chi. Mae 'mam yn meddwl y byd ohonoch, ac y mae 'nhad, mae arnaf ofn, yn byw arnoch, ond, Mr. Huws bach, peidiwch byth â sôn am beth fel hyn eto," ebe Susan.

"Pam? deudwch i mi'r rheswm pam?" ebe Enoc.

"Wel," ebe Susan, wedi petruso tipyn, "yr yden ni'n rhy debyg i'n gilydd. Yr yden ni wedi siarad cymaint â'n gilydd wedi cyfnewid meddyliau, a hynny am gymaint o amser, fel y byddaf yn dychrynu weithiau wrth geisio gwneud allan pa un ai Susan Trefor ai Enoc Huws ydw i. 'Ryden ni'n rhy debyg i'n gilydd i fod yn ŵr a gwraig. Nid dyna fy syniad i am ŵr a gwraig—fy syniad i ydyw y dylent fod yn hollol wahanol i'w gilydd, achos mi wn, bydae gen i ŵr tebyg i mi fy hun, yr awn yn y man i'w gasáu fel y byddaf yn fy nghasáu fy hun yn aml."

Gwenodd Enoc yn foddhaus, ac ebe fe:

"Mae'n dda gennyf ddeall, Miss Trefor, nad ydych yn fy nghasáu yn awr, a mi fyddaf yn hollol fodlon i gael fy nghasáu ryw dro eto fel rhan ohonoch chi'ch hun—mi gymeraf y risk."

"Mae'n fwy o risk nag yr ydech chi wedi'i ddychmygu, Mr. Huws, caech achos i edifarhau am eich oes. A 'rwan, rhaid i mi fynd, a pheidiwch â gwario munud i feddwl am y peth eto, Mr. Huws, yr wyf yn crefu arnoch," ebe hi.

"Yna," ebe Enoc yn ddwys, "rhaid i mi beidio â byw—mae peidio â meddwl amdanoch chi, Miss Trefor, yr un peth i mi â mynd allan o fod. A chyn i chi fynd—mae'n ddrwg gen i'ch cadw cyd—dwedwch y cymerwch wyth—nos, bythefnos, ie, fis, i ystyried y peth, a pheidiwch â dweud bod y peth yn amhosibl."

"Yr wyf wedi ystyried y peth yn bwyllog, Mr. Huws, cyn i chi ddwad ag ef ymlaen. 'Dydw i ddim yn cellwair â chi er mwyn eich tormentio—mae gen i ormod o barch i chi i wneud hynny. Yr wyf yn dweud fy meddwl yn onest, a 'wneith dim beri i mi newid fy meddwl. Cewch weld ryw ddiwrnod mai dyna'r peth gore i chi a minne. Gobeithio y cawn bob amser fod yn gyfeillion, ac yn gyfeillion mawr—ond popeth dros ben hynny—wel, yr ydech chi'n dallt fy meddwl, Mr. Huws. 'Rwyf yn awyddus i achosi cyn lleied o boen i chi ag sy bosibl—achos yr hyn fydd yn eich poeni chi fydd yn siŵr o 'mhoeni inne."

"Wel," ebe Enoc, "os dyna'ch penderfyniad, gellwch fod yn sicr y byddwch mewn poen tra fyddwch byw—neu'n hytrach, tra fydda i byw, oblegid mi wn na cha i bellach orffwystra na dydd na nos."

"'Rydech chi'n camgymryd, Mr. Huws," ebe Susan. "Ar ôl i ni ddeall ein gilydd, fe eith hyn drosodd fel popeth arall 'dydi cariad na chas y gore ohonom ond lletywr dros noswaith, ac fe ddaw rhywbeth arall yn ei dro i gymryd ein bryd, ac felly o hyd, ac felly o hyd, nes awn ni ein hunain i angof."

"'Ddwedech chi ddim fel yna, Miss Trefor," ebe Enoc yn athrist iawn, "pe gwyddech fel yr wyf yn eich caru. Duw a ŵyr mai chi yw fy mhopeth, ac nad ydw i'n rhoi pris ar ddim daearol ar wahân i chi. Ond a wnewch chi ateb un cwestiwn i mi cyn i chi fynd?"

"Wn i ddim, wir, Mr. Huws, achos mi fyddaf yn gofyn llawer o gwestiynau i mi fy hun, heb fedru eu hateb," ebe hi.

"Ond mi fedrwch ateb y cwestiwn yr wyf am ei ofyn," ebe Enoc.

"Mae ambell gwestiwn nad yw'n ddoeth ei ateb, ac na ddylid ei ateb," ebe hi.

"Cewch farnu drosoch eich hun am hynny," ebe Enoc. "Goddefwch i mi ofyn i chi—A ydech wedi rhoi'ch serch ar rywun arall?"

Am foment ac am y waith gyntaf yn ystod yr ym—ddiddan, ymddangosai Susan yn gynhyrfus, ac fel pe buasai wedi colli tipyn ar ei hunan—feddiant, ond ebe hi yn union:

"Ar bwy, Mr. Huws, y buaswn i yn rhoi fy serch? Chwi wyddoch nad oes un dyn yn dwad yn agos i Dŷ'n yr Ardd ond y chi."

"'Dydech chi ddim yn ateb fy nghwestiwn, Miss Trefor," ebe Enoc.

"Wel," ebe hi, gan fesur ei geiriau yn wyliadwrus, "ers rhai blynyddoedd 'dydw i ddim wedi cyfarfod ag un dyn i'w edmygu yn fwy na chi eich hun, Mr. Huws. 'Wneith hynny eich bodloni?

"Na 'neith," ebe Enoc. "Yr wyf yn bur hy, mi addefaf, ond 'dydech chi ddim wedi ateb fy nghwestiwn."

"'Rwyf wedi ei ateb ore y gallwn," ebe hi.

"A 'does gynnoch chi ddim gwell na dim mwy cysurus i'w ddweud wrthyf cyn i chi fynd?" ebe Enoc, gan godi ar ei draed, a lleithiodd ei lygaid yn erbyn ei waethaf.

"Dim, Mr. Huws bach," ebe hi, ac nid oedd ei llygaid hithau yn neilltuol o sychion. Ychwanegodd, gan estyn ei llaw i ffarwelio ag ef: "Brysiwch yma eto. Pan ddaw 'mam dipyn yn well, mi fydd yn dda gan ei chalon eich gweled."

Ac felly y gadawodd hi Enoc gan droi tuag ystafell ei mam. Ar ben y grisiau safodd yn sydyn, a throdd i mewn i'w hystafell ei hun, ac edrychodd i'r drych—y peth cyntaf a wna pob merch brydferth wrth fynd i ystafell wely. Yna fe'i taflodd ei hun i gadair, ac wylodd yn hidl. Ymhen dau funud, neidiodd i fyny ac ymolchodd heb anghofio twtio'i gwallt, a phe buasai rhywun yn ei hymyl, gallasai ei chlywed yn sibrwd:

"Poor fellow! mi wyddwn o'r gore mai fel yna yr oedd hi arno. Mae o'n ddyn da—da iawn—a mae o'n mynd yn well o hyd wrth ei 'nabod. Mae'n rhaid i mi addef fy mod yn ei licio'n well bob dydd—mae o'n ddyn upright ac yn honourable, a dim Humbug o'i gwmpas. A bydaswn i'n siŵr yn hollol siŵr—na ddoe—wel, mi faswn yn rhoi 'mreichiau am 'i wddf o, ac yn 'i gusanu, achos y mae'n rhaid i mi addef y gwir—yr ydw i'n ffond ohono fo. Na, faswn i ddim chwaith! Yr idea! Byth yn dragywydd! Er, wn i ddim be ddaw ohonof. Mi fydd raid i mi ennill 'y nhamed rywsut. Ond mi ddalia at fy llw, a mi gymra fy siawns. Ac eto, hwyrach 'y mod i'n sefyll yn fy ngole fy hun—sentiment ydi'r cwbl. Mor falch fase ambell un o'r cynigiad! O! bobl annwyl! y fath row sy'n y byd! A fyddwn ni yma fawr! Sut mae 'mam, druan, erbyn hyn?"

Ac i ystafell ei mam yr aeth cyn llawened â'r gog, fel pe na buasai dim wedi digwydd.