Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Sus
| ← Capten Trefor | Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones |
Cyffes Ffydd Miss Trefor → |
PENNOD V
"Sus."
FEL y dywedwyd eisoes, gwraig ddiniwed oedd Mrs. Trefor; ac yn eithaf naturiol a phriodol hyhi, o bawb, a edmygai ei gŵr fwyaf. Ni byddai hi byth yn croesi'r Capten; ac yr oedd yntau yn hynod o fwyn tuag ati. Credai Mrs. Trefor fod dedwyddwch hanner yr hil ddynol yn dibynnu ar ei gŵr, ac ni ddidwyllodd yntau moni erioed, na'i blino mewn modd yn y byd â manylion ei amgylchiadau a'i amrywiol ofalon. Yn wir, yr oedd ar Mrs. Trefor arswyd rhag i'r Capten ddatguddio iddi gyfrinach a phwysigrwydd ei safle gymdeithasol, rhag y buasai hynny'n peri iddi ei edmygu yn ormodol a pheri iddi anghofio Duw. Gwyddai Mrs. Trefor fod y Capten yn ŵr digyffelyb, a bod bywoliaeth ardal o bobl yn dibynnu ar ei air, a chredai hefyd fod yn y Capten ogoniant y tu hwnt i hynny na wyddai hi ddim amdano, ac na fuasai'n lles i'w henaid ei wybod chwaith. Nid oedd ganddi hi un syniad am faint ei gyfoeth—ond yn unig y gallai hi dynnu'n ddiderfyn oddi arno.
Digon gan Mrs. Trefor oedd fod enw y Capten yn dda ym mhob siop yn y dref. Y peth a barai nid ychydig o bryder i Mrs. Trefor ar hyd y blynyddoedd oedd ei hofn i amrywiol ofalon y Capten, a'i waith yn astudio geology mor galed, beri i'w synnwyr yn y man ddrysu, oblegid nid oedd y Capten, wedi'r cwbl, ond dyn. Yr unig ffordd, neu o leiaf, y ffordd fwyaf hwylus, dybiai hi, y gallai hi fod yn wraig deilwng o'r Capten, a chadw urddas ei gŵr, oedd drwy ymwisgo orau fyth y gallai. Yn wir, yr oedd hi wedi arfer gwneud hynny pryd nad oedd ganddi foddion cyfartal i'w dymuniadau, ond yn awr, nid oedd cythlwng ar ddeisyfiad ei llygaid. Eto yr oedd Mrs. Trefor yn grefyddol, a gadewch i ni obeithio, yn dduwiol hefyd. Nid oedd neb ffyddlonach na hi ym moddion gras. Yr oedd hi yn un o aristocracy Ymneilltuaeth, y rhai sy'n creu edmygedd ynom am eu bod wedi cael nerth i lynu wrth grefydd a pheidio â mynd i'r Eglwys neu anghofio'u Cymraeg a mynd at yr achos Saesneg.
Yr oedd i'r Capten a Mrs. Trefor ferch—eu hunig-anedig. Susan Trefor oedd eilun ei thad a channwyll llygaid ei mam. Dygwyd hi i fyny yng nghanol moethau llwyddiant ei thad, a chafodd holl fanteision yr addysg oedd i'w chael yn yr ardal y dyddiau hynny. Nid wyf yn cymryd arnaf, ar hyn o bryd, ddweud pa ddefnydd a wnaeth hi o'r manteision. Ond yr wyf yn cofio'n burion, pan oeddwn i yn hogyn, y golygid mai Susan Trefor oedd y ferch ieuanc fwyaf prydweddol, ffasiynol, a dysgedig, a'r fwyaf unapproachable a berthynai i'n capel ni. Hi oedd safon ein holl ferched ieuainc. Hi (ar ôl marw Abel Huws) oedd y gyntaf a smyglwyd yn gyflawn aelod heb ei holi. Ac y mae'n ffaith fod gwisg Miss Trefor wedi tynnu mwy o ddagrau o lygaid merched ieuainc y capel nag a dynnwyd gan yr holl bregethau a draddodwyd yn eu clyw yn y cyfnod hwnnw. Ychydig o bobl gyfrifol— hynny yw respectable—a berthynai i'n cynulleidfa—rhai ar eu gorau oeddynt agos i gyd. Oblegid hynny, prin y golygai Miss Trefor fod neb o "bobl y capel" yn gymwys gymdeithion iddi hi, ac nid oedd un o'n merched ieuainc mor uchelgeisiol ag ymgyrraedd at hynny. Ond caent y fraint o'i gweled ar y Sul, a mawrhaent y fraint. Yn ddigon naturiol, yr oedd yr ychydig a gawsai'r fraint o siarad â Miss Trefor yn edrych yn ôl at y troeon hynny fel y llygadau mwyaf heulog yn hanes eu bywyd. Nid âi Miss Trefor i'r Ysgol Sul, ond gwnâi iawn am hynny drwy roddi te rhad i blant bach tlodion, ac ar y cyfryw achlysuron, byddai hi ei hun hyd yn oed yn tywallt te i'r cwpanau, a dywedid ddarfod iddi fwy nag unwaith roddi ei llaw wen dan ên ambell hogyn bach pengrych yn garuaidd.
Dywedai rhai, oedd dipyn yn genfigennus, mai merch ieuanc benwag a ffolfalch oedd Miss Trefor—ymwybodol o'i phrydferthwch ac anymwybodol o'i diffygion. Ond prin y gallai hynny fod yn wir, a phrin y mae eisiau gwell rheswm dros ddweud fel yna na bod Wil Bryan yn edmygydd mawr ohoni. Nid un oedd Wil i edmygu hoeden ddisynnwyr, ac ni byddai ef byth yn blino sôn am "Sus," chwedl yntau. Gallai Wil oddef i ni yr hogiau ddweud y peth a fynnem am Capten Trefor, ac weithiau, ni phetrusai ef ei hun siarad yn frwnt amdano, am ei fod wedi perswadio ei dad i "speciletio nes mynd yn dlawd. Ond ni feiddiai un ohonom sibrwd casair am Sus," heb ei osod ei hun yn agored i ddangos mai un llwfr ydoedd, neu ynteu ddangos pa berffeithrwydd a gyraeddasai yn y noble art of self-defence. Ac y mae gwir arall y dylid ei ddweud yn y fan hon, sef nad oedd Miss Trefor, hithau, yn diystyru Wil. Dywedodd Wil ei hun wrthyf yn gyfrinachol un tro: "Yr wyf yn dallt y natur ddynol yn ddigon da i dy sicrhau nad small beer ydw i yng ngolwg Sus." Er, fel y mae Rhys Lewis yn yr Hunangofiant yn adrodd geiriau Wil " nad oedd dim byd definite rhyngddo ef a Sus," eto, yr oedd y peth yn eithaf hysbys i ni, fechgyn y capel, fod gan Wil ddylanwad mawr arni. Gwyddem hefyd fod y Capten, gyda'i lygad barcud, wedi canfod nad annerbyniol oedd Wil gan ei ferch, a'i fod wedi dangos ei anfodlonrwydd hollol i hynny. Pan soniais un tro am hyn wrth Wil, ebe fe, gyda'i rwyddineb arferol:
Fel hyn y mae hi, wyddost; mae'r Capten, ar ôl i 'nhad gario'i holl bres i Bwll y Gwynt, yn gwybod yn o lew be ydi hi o'r gloch yn ein tŷ ni—fe ŵyr o'r gore nad oes acw fawr o obeth am five hundred a year. Mae o'n meddwl, wyddost, y meder o 'neud gwell match, ac mewn ffordd, fedra i mo'i feio fo. Ond bydae hi yn dwad i pitched battle rhyngof i â'r Capten am Sus, mae gen i idea go lew sut y trôi pethe.