Syr Hywel y Fwyall

gan Iolo Goch

A welai neb a welaf

ys y nos, a iawn a wnaf,

pan fwyf, mwyaf poen a fu,

yn hunaw anian henu?

Cyntaf y gwelaf mewn gwir

caer fawrdeg acw ar fordir

a chastell gwych gorchestawl

a gwŷr ar fyrddau a gwawl

a glasfor wrth fur glwysfaen

a geirw am groth tŵr gwrm graen;

a cherrd chwibenygl a chod,

gwawr hoenus, a gŵr hynod;

rhianedd, nid rhai anoyw,

yn gwau y sidan glân gloyw;

gwŷr beilch yn chwarae, gaer barth,

tawlbwrdd a secr uwch talbarth;

a gŵr gwynllwyd, Twrch Trwyd trin,

nawswyllt yn rhoi’i farneiswin

mewn gorflwch aur goreuryn

o’i law yn fy llaw fellŷn;

ac ystondardd hardd hirddu

yn nhâl tŵr, da filwr fu,

a thri blodeuyn gwyn gwiw

o’r unllun, dail arianlliw.

Eres nad oes henuriad

ar lawr Gwynedd wleddfawr wlad

o gwbl a allo gwybod

petwn lle mynnwm ‘y mod.

‘Oes,’ heb yr un, ‘syberw wyd,

breuddwydiaw obry’ dd ydwyd.

Y wal deg a weli di,

da dyddyn y doud iddi,

a’r gaer eglur ar greiglofft

a’r agrreg rudd ar gwr grofft,

hon yw Cruciath a’i gwaith gwiw -

hen adail honno ydiw.

A’r gŵr llwyd cadr paladrddelt

yw Syr Hywel, mangddel mellt,

a’i wraig, Syr, wregys curaid,

Hywel, iôn rhyfel yn rhaid;

a’i llawforynion to teg -

ydd oeddynt hwy bob ddeuddeg

yn gwau sidan glân gloywliw

wrth haul beldyr drwy’r gwydr gwiw.

Tau olwg, ti a welud

ystondardd, ys hardd o sud;

pensel Syr Hywel yw hwn;

myn Beuno, mae’n ei bennwn

tri fflŵr-de-lis, orris erw,

yn y sabl, nid ansyberw.’

Anian mab Gruffudd, rudd rôn,

ymlaen at ei elynion,

yn minio gwayw mewn eu gwaed,

anniweirdrefn, iôn eurdraed;

Ysgythredd baedd ysgethrin

asgwrn hen yn angen in.

Pan rodded, trawsged rhwysgainc,

y ffrwyn ym mhen brenin Ffrainc,

barbwr fu fal mab Erbin

â gwayw a chledd, trymwedd trin;

eilliaw â i law a’i allu

bennau a barfau y bu;

a gollwng gynta gallai

y gwaed tros draed - trist i rai.

Annwyl fydd gan ŵyl Einiort,

Aml ei feirdd, a mawl i’w fort.

Gwarden yw, garw deunawosgl,

a maer ar y drawsgaer drosgl;

cadr gwrser yn cadw garsiwn,

cadw’r tir yn hir a wna hwn.

Cadw’r bobl mewn cadair bybyr,

cadw’r castell, gwell yw na gwŷr,

cadw’r dwy lins, ceidwad Loensiamp;

cadw’r ddwywlad, cadw’r gad, cadw’r gamp;

cadw’r mordarw cyda’r mordir,

cadw’r mordrai, cadw’r tai, cadw’r tir;

cadw’r gwledydd oll, cadw’r gloywdwr,

a cadw’r gaer: iechyd i’r gŵr!