un mynyddoedd oedd i adseinio cân Ann Griffiths, Huw Derfel, a Cheiriog.
Feallai nad wyf yn feirniad digon anibynnol ar y caneuon hyn. Clywais eu canu, gan hen Gymry glân sydd erbyn hyn ym mro distawrwydd, gyda'r pethau cyntaf wyf yn gofio. Y maent yn diflannu o gof y genhedlaeth hon, y mae'r ysgrifau yn melynu'n llwch yn anghof hen gist mewn aml gartref,—ond wele lais iddynt unwaith eto.
O leiaf, danghosant am beth yr oedd Cymru, —neu odrau'r Berwyn beth bynnag,—yn meddwl yn ystod hanner canrif o orffwys ac o barotoad. Y carol Nadolig, y gân serch, y gân hela, cân yr ofer a'r edifeiriol, cân am auaf caled a haf hoff, —dywedant wrthym am gartrefi gynt, ac nid wyf yn sicr na chymer llawer meddwl gwylaidd hwy'n gymdeithion pur a thirion eto. Y mae'r wlad lle y cenid hwy gynt wedi newid llawer ers tair cenhedlaeth neu bedair. Byddaf yn crwydro dros fryniau unig y Berwyn, ac y maent yn dod yn fwy unig o yd, y fawnog yn segur ar yr ochr, y pabwyr yn cael heddwch yn y gors, noddfa'r bugail yn ddiddefnydd, yr hafoty'n adfeilio yng nghysgod ynn ac ysgaw. Y mae'r bobl wedi symud i'r gweithydd prysur, ac wedi troi cefn ar yr aradr, y rhaw fawn, y bladur, a'r ffust. Ond meiddiaf anfon y caneuon hyn, fu'n diddanu yr hen gartrefi gwledig, ar ol y crwydriaid, gan ddisgwyl y cânt hwy a'u plant yn eu hodlau rywfaint o swyn yr hen amseroedd tawel pell.
Mae'r caneuon oll ond dwy wedi eu codi o lawysgrif hŷn na 1750. Gwelir fod llafar gwlad a gramadeg yn ymryson â'u gilydd ynddynt.
