Tudalen:Cartrefi Cymru Owen Morgan Edwards.djvu/90

Gwirwyd y dudalen hon

CAER GAI

Y mae'n ddiamau mai Gwerfyl Fychan ac Ann Griffiths ydyw dwy brydyddes orau Cymru. Yr oedd Gwerfyl yn byw yn amser adfywiad dysg, a rhoddodd ei hathrylith ar waith i weu caneuon aflendid,- ac y mae bron a medru gwneud yr aflan yn brydferth. Yr oedd Ann Griffiths yn byw yn amser adfywiad crefydd, a daeth emynau pur o'i chalon fel dwfr glan o ffynnon y mynydd.

Y mae'r ddwy wedi eu claddu,—ac fel y mynnai pethau fod, yn yr un fan. Yn Llanfihangel yng Ngwynfa y claddwyd Gwerfyl Fychan hefyd, y mae'r un ymddigrifodd mewn meddyliau cnawdol yn huno ochr yn ochr a'r hon ymhyfrydodd mewn meddyliau sanctaidd.

Saif Caer Gai ar fryn uwch pen gorllewinol Llyn Tegid, a haul y bore'n tywynnu arno'n gyntaf man. Y mae traddodiadau boreuaf ein hanes ynglŷn ag ef. Ar y dolydd islaw iddo, meddid, y cafodd Arthur ei addysg. Bu'n balas Rhufeinig; ac aml iawn y cwyd swch yr aradr briddfaen Rhufeinig, neu garreg fedd rhyw filwr, neu ddarn arian a delw ymerawdwr arni, neu ddarn o lestr gloyw goch.

Mewn amser diweddarach yr oedd yn gartref