DAFYDD Y GARREG WEN.
Tyddyn yw y "Carreg- wen," ger Porthmadog. Yno, yn y flwyddyn 1720, y ganwyd Dafydd, i'r hwn y priodolir cyfansoddiaeth y dôn sydd ar ei enw. Dywedir hefyd, ond ar ba sail nis gwyddom, mai efe ydyw awdwr Codiad yr Hedydd, Difyrwch Gwŷr Cricieth, ac alawon ereill. Yr oedd yn delynor medrus, ac yn gerddor tra theilwng. Ysgrifennodd Syr Walter Scott ychydig benillion ar ei farwolaeth, a chyhoeddwyd hwy yn y Gems of Welsh Melody. Y mae y dôn yn un o'r rhai prydferthaf sydd gennym, ac yn nodedig o alarus a dwys. Dywed Syr Walter Scott," The Welsh tradition bears that a Bard on his death-bed, demanded his harp, and played the air to which these verses are adapted, and requested it might be performed at his funeral." Dywedir iddo gyfansoddi Codiad yr Hedydd pan yn dychwelyd gyda ei delyn o Blas y Borth. Gwelai ehedydd llawen yn ymhoewi ar ei adenydd bychain yn yr awyr las uwch ei ben, ac eisteddai yntau wrth faen mawr, sydd eto i'w ganfod, nes gorffennodd y dôn. Bu y cerddor gobeithiol hwn farw yn 1749, yn 29 oed, a chladdwyd ef ym mynwent ynys Cynhaiarn, lle mae cofadail i'w goffadwriaeth, a llun ei delyn yn gerfiedig arni, ynghyd a'r geiriau,— BEDD DAVID OWEN, neu DAFYDD Y GARREG WEN.
ROEDD Dafydd yn marw, pan safem yn fud
I wylio datodiad rhwng bywyd a byd;
"Ffarwel i ti 'mhriod, fy Ngwen," ebai ef, "
"Fe ddaeth y gwahanu, cawn gwrdd yn y nef."
Fe gododd ei ddwylaw, ac anadl ddaeth
I chwyddo'r tro olaf trwy'i fynwes oer, gaeth;
"Hyd yma'r adduned, anwylyd, ond moes
Im' gyffwrdd fy nhelyn yn niwedd fy oes."
Estynnwyd y delyn, yr hon yn ddioed
Ollyngodd alawon na chlywsid erioed;
'Roedd pob tant yn canu'i ffarweliad ei hun,
A Dafydd yn marw wrth gyffwrdd pob un.
"O! cleddwch fi gartref yn hen Ynys Fôn!
Yn llwch y Derwyddon, a hon fyddo'r dôn,
Y dydd y'm gosodir fi'n isel fy mhen,"—
A'i fysedd chwareuent yr "Hen Garreg Wen."
