PENNOD II
YR oedd tyrfa fawr, yn wyr a gwragedd a phlant, tu allan i'r Neuadd, a chadwai rhyw ddwsin o blismyn olwg warcheidiol arnynt. Gan na ddaliai'r Neuadd ond rhyw bum cant ar y gorau, dim ond chwarelwyr a gâi fynd i mewn i'r cyfarfod.
Ymwthiodd Edward Ifans ac Idris a Dic Bugail ymlaen cyn belled ag y gallent, ond bodlonodd Llew ar sefyll wrth y drws. Yr oedd y lle'n orlawn, ac eisteddai dynion ifainc ar fin y ffenestri ac ar ochrau'r llwyfan ac ar y llwybr a redai drwy ganol y Neuadd. Safai plisman bob rhyw deirllath wrth y mur, y ddwy ochr i'r adeilad.
"Rhwbath wedi digwydd?" sibrydodd Llew yng nghlust yr hen ŵr a eisteddai ar ymyl y sedd olaf.
Ond ni chymerodd hwnnw yr un sylw, dim ond dal i syllu tua'r llwyfan, lle'r oedd y Llywydd wrthi'n annerch y dorf.
"Rhwbath wedi digwydd?" sibrydodd drachefn, dipyn yn uwch.
Troes yr hen Ishmael Jones ei ben y tro hwn a nodiodd yn garedig.
"Na, dim o bwys eto," sibrydodd dyn gerllaw. "Newydd ddechra' maen' nhw . . . Mae'r hen Ishmael mor fyddar â phost," chwanegodd, gan wenu.
Yr ydan ni yn yr anialwch bellach ers wyth mis," meddai'r Cadeirydd, chwarelwr dwys a phwyllog a swniai fel petai'n dweud gair o brofiad yn y Seiat yn hytrach nag yn annerch tyrfa o streicwyr. Ond yr oedd Robert Williams yn fawr ei barch ymhlith y gweithwyr, ac yn un o'u harweinwyr mewn streic o'r blaen. Gwrandawai pawb yn astud arno.
"Y mae'r Aifft ymhell tu ôl inni," aeth ymlaen, "ac yr ydan ni'n benderfynol o gerddad yn ffyddiog tua Chanaan. Os bydd angen, mi fyddwn yn yr anialwch am wyth mis arall."
"Am wyth mlynadd," gwaeddodd llais gwyllt yng nghanol y Neuadd."
"Wel," meddai Robert Williams, wedi i'r gymeradwyaeth dawelu, "fe fu'r hen genedl yno am ddeugian mlynadd, ond do?"
