IX. "MAE 'NGHALON YNG NGHYMRU"
DENGYS llythyrau Emlyn yr adeg hon fod "ei galon yng Nghymru." Drwy Y Cerddor Cymreig a'r Eisteddfod parhaodd mewn cyffyrddiad â hi yn ystod ei arhosiad yn Cheltenham. Ni allodd mursendod y dref honno ddiffodd y tân Cymreig oedd yn ei galon; heblaw hyn, yr oedd yno Gymry twym-galon eraill, a chymdeithas gymrodorol, i'w helpu i'w gadw yn fyw. Y peth cyntaf o'i eiddo sydd gennym mewn argraff yn Y Cerddor Cymreig yw hanes dau gyngerdd—un o alawon Cymreig yn gyfangwbl—a gynhaliwyd yno i ddathlu dydd Gŵyl Ddewi, pan oedd Edith Wynne, Owain Alaw, Pencerdd Gwalia ac eraill yn cymryd rhan. Y mae'r hanes yn ddiddorol yn bennaf ar gyfrif ei nodiadau beirniadol ar y datganiadau y critic ieuanc yn ymddangos. Yr oedd "Young Wales" mor hyf y pryd hwnnw ag ydyw'n awr ni phetrusai osod ei linyn mesur ar gerddor mor brofiadol ag Owain Alaw.
"Gwnaeth ef ei ran," medd y beirniad," mewn arddull pur; rhagor o fywyd a'i gwnelai yn well." Yr oedd Emlyn yn "fyw" hyd y diwedd; tebig ei fod yn fyw iawn y pryd hwnnw, a rhwydd gennym gredu fod Owain yn rhy hamddenol o lawer i wŷr ieuaincy Deffroad. Dywedir wrthym hefyd fod y rhannau offerynnol yn dda, ond mai "tlawd, aneglur, a dieffaith" oedd y cytganau lleisiol. Y bachgen yw tad y dyn yn amlwg, a thad ei ansoddeiriau hefyd!
