Wedy'n caed Harddwch y Dyn Ieuanc, a bod pobpeth ieuanc yn hardd. Chwareuai Awen "Hwfa" yma yn ei hafiaeth. Yr oedd ei ddarluniad o ddyn ieuanc wedi cyrhaedd un a'r hugain yn ddisgrifiadol i'r pen. Portreadodd i ddechreu ddyn ieuanc y wlad yn yr oedran hwnw—gwrid iechyd yn cochi ei fochau tewion, llygaid gloeywon yn fflamio fel mellt yn ei ben." Gwelir ef yn sefyll ar war y mynydd, a'i fochau tewychion yn gorwedd ar ei ysgwyddau, a'i het ffelt am ei ben, yn canu bâs nes siglo'r creigiau; ond edrycher ar fachgen ieuanc y dref yn un a'r hugain oed: "O! y mae yn fain!" A chwareuai Hwfa" ar ei feindra. "O! y mae yn fain! Y mae yn ddigon main i fyned drwy ddafnau gwlaw heb wlychu!" Gofod a ballai ychwanegu, ond cofiwyf yn dda iddo ar y diwedd nesau ychydig i ffrynt y llwyfan, gan osod ei droed deheu ychydig yn mlaen—ac fel cawr wedi deffro, teifl ei fraich ddeheu allan, a phwyntiai a'i fys, ac ar dop ei lais, sydd eto yn fy nghlustiau (fel y bloeddiai ar lwyfan yr. "Eisteddfod" "A oes Heddwch ") "Ddyn Ieuane! os ceisia rhywun dy rwystro ar dy ffordd i fynu i fryn anrhydedd, saf oi flaen o, plana dy sawdl yn y ddaear gyferbyn ag o, ac edrych yn ei dalcen o, nes y bo twll drwy ei ben o"!
Yr un nodwedd oedd i'r un a'r "Goron Bywyd."
Yr wyf o'r farn fod y ddwy hyn yn fwy manwl a gorphenol yn eu cyfansoddiad na rhai o'r lleill, ac nid anhawdd cyfrif am hyny. —Yr oeddynt yn mysg ei gyntafanedigion, ond yr oedd y lleill yn peri iddo deimlo yn fwy cartrefol ynddynt, yn neillduol, Gwilym Hiraethog" a "Barddoniaeth" ac felly cymerai fwy o ryddid, ac i ddyn o adnoddau "Hwfa," ac heb fod yn gredwr yn y mesur byr, temtid ef i ymdroi yn ormodol cyn dyfod at gnewyllyn ei fater. Cymerer yr un ar "Hiraethog." Yr oedd ei edmygedd mor fawr o'i arwr, ac adnoddau y darlithydd a'i destyn mor ddiysbydd, nes ei demtio i ymdroi gyd a'r amgylchoedd i raddau gormodol.
Cefais y fraint o glywed hon yn Albion Park, Caer, nos Lun Hyd, 12, 1885; un o'r troion cyntaf, os nad y cyntaf iddi gael ei
