EI ENI A'I FEBYD.
MOR annhebyg iddo ef fyddai manylu gyda dyddiad a manion ei enedigaeth—chwilio hen gofrestr llychlyd Ficer y Plwyf, neu Weinidog y lle, ac yna gwybod. "Tad Bedydd a Mam Fedydd!" Pethau digrif i fardd llai ei fri a'i werth na Watcyn Wyn. Ond "gellir dweyd," chwedl yntau, i hynny ddigwydd ar y 7fed o Fawrth, 1844. Eithr gydag ef rhaid i'r chware bach ddod i mewn hyd yn oed i fater o ffaith fel hwn.
Ar lan afon Llynfell, fel y dewisai'r trigolion alw "llinell lwydfain o ddwfr y corsydd," a weithia "ei ffordd tua Twrch, ac yna i Tawe," y ganwyd ef; ac mewn bwthyn bach tô gwellt. Cwmwd bychan o'r enw "Cwmgarw Ganol," ar lan yr afon Garw, welodd ei fagu, a'r "Mynydd Du" yno'n gweld y cwbl. Y "Ddolgam" oedd bwthyn ei enedigaeth, er bod ei rieni'n byw yng Nghwmgarw Ganol." Yn y "Ddolgam" ar lan y Llynfell, y ganesid ei fam; a phan oedd hithau ar fin bod yn fam, ac yn fam iddo ef, aeth am dro i weled ei mam ei hun yn yr hen gartref—"Dolgam "; ac yno y ganwyd y Bardd. A dyma'r chware,—" Sut mai yn y Ddolgam' y ganwyd di, a'th dad a'th fam yn byw yng Nghwmgarw?" meddai cyfaill wrtho. "O," meddai yntau, "'doedd mam ddim gartre pan anwyd fi."
Hezeciah oedd enw ei dad, ac Ann oedd enw ei fam; eithr "Nansen" y gelwid hi yn ol arfer syml y dydd, merch David Williams, Dolgam. "Watkyn" y galwyd ef yn ei fedydd. Mabwysiadodd enw canol wedi hyn, a daeth yn "Watkyn Hezeciah." Amlwg yw nad o dan ysbrydiaeth farddol y dewisodd yr enw anfarddonol hwn; a phwy yn ystod yr hanner can mlynedd diweddaf allai feddwl am " Watcyn Wyn' yn byw o dano? Eithr tro call oedd dewis yr enw canol, i gadw'i lythyrau rhag crwydro at "Watkyn Williams" arall a drigai ym Mrynaman—ewythr iddo, cefnder ei dad. Ac o ddewis enw canol o gwbl, i amcan felly, nid oedd dim gweddusach na dewis enw ei dad.
Cafodd noddfa yn yr enw dieithr hwn un tro, o leiaf.
