dod yn ol heb golli byth, er nad wedi ennill bob amser. Yr oedd y profiad a'r difyrrwch a gawsid wedi talu'n dda.
Mae ganddo air da i'r glöwr, ac yr oedd ganddo gryn serch at y grefft o dorri glô. Meddai am y glöwyr, "Peidiwch chwi a chredu mai creaduriaid tywyll yw'r colliers—er eu bod yn byw yn y tywyllwch, y mae dynion ymdrechgar yn gallu troi 'meini tywyllwch a chysgod angeu' fel goleu dydd . . . Y mae y glöwr fel rheol yn un ystwyth ei gymalau, a chyflym ei feddwl. Mae ei waith yn beryglus, ac yn rhwym o ddysgu cyflymdra iddo. Yr oedd gan y colliers, yn fy amser i, eu cyf— arfod gweddi a'u Heisteddfod, a'u seneddau, a'u cymdeithasau dadleuol... Y dyn mwyaf rhydd dan haul yw'r gweithiwr, ac y mae ganddo lawer o oriau hamddenol. . Oriau gwynion dedwydd yw oriau collier ar ol ymolch!... Atgof melys sydd gennyf fi am dan y ddaear; yno y cefais agor fy llygaid ar lawer o bethau... Gallaf dystio na wn i am un gorchwyl mwy pleserus ar wyneb y ddaear na thorri glô." A dyna ef, yn llawn atgof siriol, ati i ganu "Cân y Cart," fel y canasai Ieuan Gwynedd "Gân y Glô" a Thomas Hood Gân y Crys," a gyfieithiwyd gan Iorwerth Glan Aled. Am y cart bach y llusgai bechgynnos y glô ynddo, y meddyliai:—
A breichiau eiddil gwan,
A choesau llawn o gur,
'Roedd bachgen bach mewn tywyll fan
Yn llusgo cart ar hur;
Pan fyddai eisieu glô,
Fe geisiai fod yn smart;
Ac yn ei blyg o dro i dro,
Fe ganai gân y cart.
Cart, cart, cart,
Yw bloedd y collier câs;
Cart, cart, cart,
'Nawr, dere oddna, was!
Cart, cart, cart,
Mae'r halier ar y tip,
'Nawr, dere oddna, a dere'n smart,
Neu ti gai flas y whip.
Cart, cart, cart,
Yn hir cyn torro'r wawr!
Cart, cart, cart,
Ar ol i'r haul fynd lawr!
