CYSTADLU A BREUDDWYDIO.
ER iddo ddechreu cystadlu mor fore a'i bedair ar ddeg neu'i bymtheg oed, eto ni wnai ond hwylio'i gŵch bychan o gylch y glannau, heb anturio i'r dyfnder mawr. Gwir y deuai yn ol â mynych ddalfa, ond hyd eto nid oedd bore'r helfa fawr wedi gwawrio arno. Gwyddai hyd yn oed y pryd hwnnw pa du oedd "tu dehau "ei gŵch difyr, a gwelwyd yn dod yn ol i'r lan âg aml fuddugoliaeth: nid heb boeni ar hyd y nos "lawer gwaith, yn ddiau; ac yr oedd hen ganhwyllau cŵyr meddal ei gartref yn gwybod hynny yn well na neb. Cynnyrch yr ymdrechion cynnar hyn yw llawer o'i "Ganiadau" a gyhoeddwyd yn ghyntaf drwy wasg Mri. D. W. a G. Jones, Llandeilo, yn llyfryn swllt, ac a ail-argraffwyd gan Mri. Hughes a'i Fab, Gwrecsam, yn y flwyddyn 1873, er mai yn ofer y chwilir am y flwyddyn ar y wyneb—ddalen. Pwy na chofia am" Pob un i ofalu am ei fusnes ei hun"; "Ac ni bydd nos yno", "Cŵyn y cystadleuwr aflwyddiannus," "Helynt y meddwyn," "Y Llên ladron," a'u tebyg?—adseiniau ei frwydrau cynnar!
Ond yr oedd y "cŵch mwy," "y rhwydau" helaethach, yr anturio herfeiddiach, a'r ddalfa fawr, i ddod. Eithr gan nad pwy oedd y "cystadleuwr aflwyddiannus " a gwynai wedi colli, gŵyr pawb a ŵyr rywbeth am feirdd a chystadlu Cymru, nad efe ydoedd. Efe oedd y collwr mwyaf difyr a diddig o holl feirdd Cymru. Chwarddai neu englynai ei dipyn siom i ffwrdd, ac ni chai neb ond ei deulu a bardd neu ddau yn y cylch cyfrin wybod yr helynt. Cofiwn ef yn dweyd yn chwareus am un a gystadleuai lawer, ac a gollai'n fynych, ond a gwynai'n enbyd ar ol pob colli, gan ruthro i'r wasg a herio'n drystfawr, "Mae ef yn gystadleuwr da, ond yn gollwr gwael." Un tyner ei farn ar feirniaid y collasai efe ar eu dwylaw oedd Watcyn Wyn. Mae ei ddiddigrwydd fel yn mynnu dod i'r golwg yn ei bennill ar y cystadleuwr cwynfawr:
Rwy'n colli fy nghysgu, rwy'n colli fy chwŷs,
Rwy'n colli peth amser, er gwneuthur pob brys:
Rwy'n colli fy mhapur, fy inc, a fy ngho;.
O achos rwy'n colli y wobr bob tro.
