CANA,
LLANDDANIEL.
BUWYD yn pregethu, ac yn cadw ysgol Sabbathol yn rheolaidd yn yr ardal hon, mewn lle a elwir Careg-y-ddyfnallt, am rai blyneddau cyn adeiladu y capel. Yr oedd yma eglwys wedi ei ffurfio ar y pryd yn y tŷ rhag-grybwylledig, yn cynwys ynghylch 6 o aelodau. Y Parch. J. Evans, Beaumaris, a Mr, Richard Thomas, Ceryg-llwydion, Arfon oeddynt yn gofalu yn benaf am yr achos yn ei ddechreuad. Adeiladwyd yr addoldy yn y flwyddyn 1826. Yr oedd traul yr adeiladaeth yn £140. Ar ddydd ei agoriad, sefydlwyd y Parch. William Roberts gynt myfyriwr yn Athrofa Neuaddlwyd, yn weinidog yma. Llafuriodd yn llwyddianus am yn agos i bedair blynedd, pryd y rhoddodd angau derfyn ar ei fywyd defnyddiol. Dangosodd yr ardalwyr eu serch tuag ato ar ddydd ei gladdedigaeth, trwy fyned yn dyrfaoedd i hebrwng ei ran farwol i hen gladdfa Rhosymeirch. Bu yr eglwys hon drachefn am tuag 8 mlynedd o dan ofal gweinidogaethol y Parch. Ishmael Jones, mewn cysylltiad a Hermon a'r Groeslon. Ar ol ei ymadawiad ef, bu y Parch. William Evans, yn llafurio yma mewn undeb a'r Dwyran; ymadawodd yntau yn mhen ychydig flyneddau. Yn y flwyddyn 1855, helaethwyd yr addoldy, y gost yn £100. Yr oedd £40 o ddyled yn aros ar y capel cyn dechreu ar y gwaith o'i helaethu. Dilewyd yr holl ddyled oedd yn aros ar y lle trwy ymdrechiadau cartrefol, a chynaliwyd cyfarfod Jubilee ar yr achlysur, Mehefin 24, 1861. Tra y buwyd yn helaethu yr addoldy, fe ymgyfarfyddai y gynulleidfa i addoli yn ysgubor yr Hen-siop, lle y cafwyd llawer cyfarfod gwresog a llewyrchus iawn. Bu y weinidogaeth yn "allu Duw" yn nychweliad rhai yn y lle hwnw. Nid doeth ydyw diystyru "crefydd yr ysguboriau." Yn niwedd y flwyddyn 1857, torodd y wawr mewn modd neillduol ar yr eglwys hon. Am amser maith, ni byddai Sabbath yn myned heibio, o'r bron, heb fod rhyw nifer yn aros o'r newydd yn y gyfeillach grefyddol. Profwyd dylanwad yr adfywiad diweddar yn nerthol iawn yma, yn gymaint felly, ond odid, ag a wnaed yn un lle arall yn yr ynys. Mae yn llawen genym ddeall fod y cyfeillion yn y lle hwn, yn adeiladu addoldy helaethach a mwy cyfleus y flwyddyn hon (1862). Y draul yn £400. Rhifedi yr aelodau ydyw 100, yr ysgol Sabbathol yn 90, y gynulleidfa 200.
