ELIM,
DWYRAN.
ACHLYSURWYD sefydliad yr eglwys Gynulleidfaol yn y lle hwn, mewn canlyniad i symudiad Mrs. Griffith a'i theulu o Gaernarfon i'r Maenhir yn y gymydogaeth hon. Yr oedd Mrs. Griffith yn aelod gyda'r Annibynwyr er 's rhai blyneddau, a chan nad oedd gan yr enwad le i addoli yn y Dwyran, meddyliodd am gael gweinidogion yr Annibynwyr i ddyfod yma i bregethu, Llwyddodd y Parch, R. Parry, diweddar o Newmarket, i gael tŷ i'r perwyl, a dechreuwyd pregethu ynddo, Awst 21, 1848; rhifedi yr eglwys yn y cymundeb cyntaf oedd 5. Llwyddwyd yn fuan drachefn i gael lease am 99 o flyneddau ar ddarn o dir mewn lle cyfleus, gan Mr. John Owen, Tafarn-tywysog, Llangeinwen, am yr ardreth blynyddol o £1, i adeiladu capel arno; cafwyd cyfarfod i'w agor Tachwedd 26, 1849, Yr oedd traul yr adeiladaeth yn £180; y cyfanswm a gasglwyd at hyny oedd £100, y mae £80 o ddyled eto yn aros. Yn y flwyddyn 1850, ymsefydlodd y Parch. W. Evans, yn awr o Bagillt, yn yr ardal hon; llafuriodd Mr. Evans yn y cylch hwn dros amryw flyneddau: teimlodd yr eglwys fechan golled yn ei symudiad ef, ac hefyd yn ymadawiad teulu caredig y Maen-hir o'r gymydogaeth, Mae yr eglwys hon yn bresenol mewn cyflwr lled isel a digynydd, eto, y mae ynddi rai ffyddloniaid sydd "yn hoffi ei meini, ac yn tosturio wrth ei llwch hi," yn ymbil â Duw am iddo lewyrchu ei wyneb graslawn eto ar ei gysegr, Rhifedi yr eglwys ydyw 12, yr Ysgol Sabbathol 20, y gynulleidfa 25, Gofelir yn benaf am yr achos gan ein teilwng frawd, Mr. William Hughes.
TAFLEN
O SEFYLLFA RIFYDDOL YR ENWAD ANNIBYNOL YN MON, YN 1862.
| NIFER | CAPELI | 35 | |
| " | GWEINIDOGION | 14 | |
| " | PREGETHWYR | 15 | |
| " | AELODAU EGLWYSIG | 3,057 | |
| " | DEILIAID YR YSGOL SABBATHOL | 2,871 | |
| " | GWRANDAWYR | 2,322 | |
| " | GWRANDAWYR AC AELODAU | 5,379 | |
