Ar ôl gorffen toi, yrwan ac yn y man byddai eisiau adnewyddu y tywyrch trum, a roddid ar y grib. Mesurai y dywarchen tua phump wrth dair troedfedd. Gosodid hwy yn union yr un dull ag y gosodir tiles ar grib tai yn awr, ond eu bod yn llawer llaesach—tua dwy droedfedd i lawr y to bob ochr. Felly heblaw cadw'r defni allan, cadwent y to rhag i'r gwynt ei chwalu. Tipyn o gamp oedd torri tywarchen drum o'r maint a nodwyd heb dwll ynddi, a'r un dewdwr ym mhob rhan. Yn gyntaf yr oedd yn rhaid cael tir pwrpasol—hen dir gwydn, ffridd, neu fynydd heb erioed ei droi os gellid ei gael; gwelltglas yn debyg i wair rhosydd a'i wreiddiau wedi ymglymu drwy ei gilydd ac yn ddwfn yn y croen, a hwnnw cyn wytned bron â'r lledr a ddefnyddir yn awr i wadnu esgidiau. I wneuthur y gwaith yn iawn, rhaid oedd cael erfyn pwrpasol. Gwelais rai yn eu torri gyda rhaw neu raw bâl; ond yr erfyn iawn oedd yr haearn clwt. Meddai goes hir; mesen ar ei dop; tipyn o gamder ynddo; y pen, neu'r haearn heb fod yn annhebyg iawn i ben rhaw gul, ond bod ei flaen yn debyg i V, a min fel cyllell o bob tu iddo. Torrid ochrau a dau dalcen y dywarchen yn gyntaf, yna dechreuid gwthio'r haearn dan un pen, a throid y dywarchen i fyny, a rholid hi yn gorn yn debyg i ròl llyfr; yna llinyn o amgylch pob pen iddi ac i ben y tŷ â hi lle'r agorid rhôl y dywarchen.
MWSOGLU
Crefft arall oedd yno sydd wedi llwyr ddarfod bellach, mi gredaf, oedd mwsoglu. Yr oedd llawer o'r hen dai wedi eu hadeiladu heb forter—tyllau yn y muriau, a'r to heb ei deirio, os llechau a fyddai, ac felly yn oerion iawn. Anfonid am y mwsoglwr cyn dechrau'r gaeaf. Ai yntau i'r mynydd i hel mwswg, lle y câi beth hir a gwydn; ac yna gyda darnau bychain o haearn tebyg i gynion ac o wahanol dewdwr, gwthiai'r mwsogl i'r tyllau gan ei guro'n galed gyda gordd fechan, yn union fel y gwneir bwrdd llong gyda charth. Os nad wyf yn camgofio, yn y Mynydd Main y dywedai Thomas Jones, Llidiart y Gwartheg, yr oedd y mwsogl gorau i'w gael at y gwaith.
GWTHIO
Gwaith arall â mynd arno oedd gwthio rhannau o'r mynydd. Yr oedd y tyddynwyr yn cael y mynydd yr adeg honno bron yn ddi-rent, a mynyddoedd isel oedd rhai Cwm Eithin. A daeth
