PENNOD XIII
HEN DDEFODAU AC ARFERION
II
WED'-BO-NOS
HEBLAW'R Nosweithiau Llawen pan ymgasglai nifer o gyfeillion at ei gilydd, yr oedd gan ein tadau ffyrdd eraill o dreulio eu horiau hamdden yn fuddiol, diddorol, a llawen ymysg eu teuluoedd. Hyd yn oed pan na fedrai ond ychydig ddarllen ac ysgrifennu, "difyr oedd yr oriau." Yr oedd adrodd straeon am y Tylwyth Teg, am ysbrydion a drychiolaethau, am wrhydri'r hynafiaid, canu hen alawon a chanu'r delyn, mewn bri mawr. Pwy mor ddedwydd â'r hen ŵr mwyn, onid e? Fe'u difyrrai llawer eu hunain gyda gwaith llaw. Os gallai un ddarllen, byddai ef wrthi'n darllen y Beibl neu ryw lyfr megis Taith y Pererin neu arall. Yn fy amser i yr oedd "Y Faner" yn treiglo o dŷ i dŷ ac yn cael ei darllen yn uchel gan ryw un er budd y teulu. Darllenai fy nhaid lawer yn uchel bob amser. Darllenodd gannoedd os nad miloedd o benodau o'r Beibl yn fy nghlyw. Ac oni fyddwn yn darllen fy hunan neu'n dysgu ysgrifennu, fe'm difyrrwn fy hun yn hollti dellt ac yn gwaelodi'r rhidyll neu'r gogor, gwneud basged, gwneud ysgub fedw neu lings, gwneud llwy bren, pilio pabwyr i wneud canhwyllau brwyn, gwneud trap i ddal y twrch, gwneud ffon neu wn saeth a gwn papur, fel y gwnâi'r bechgyn ar bob aelwyd o'r bron, tra byddai'r merched yn nyddu neu'n gweu eu gorau, y gweill yn mynd cyn gyflymed â gwennol gwehydd.
Diau y bu noswaith pilio pabwyr yn achlysur gan y trigolion i gyrchu i dai ei gilydd, a gelwid hi'n "Noswaith Bilio"; ond nid wyf yn cofio am Noson Bilio yn fy amser i. Erbyn hynny yr oedd canhwyllau gwêr wedi dyfod yn bur gyffredin. Dywaid Syr John Rhys yn Celtic Folklore, Welsh and Manx, iddo gyfarfod â Robert Hughes, Uwchlaw'r Ffynnon, a ddywedai fel y canlyn:—
Story-telling was kept alive in the parish of Llanaelhaearn by the institution known there as the pilnos, or peeling night, when the neighbours met in one another's houses to spend
