ganddo ferlyn da i'w gario o gwmpas a deuai unwaith yn y pythefnos i'n Capel Ni i gynnal cyfarfod gyda'r plant a'r bobl ieuainc am chwech, a'r seiat am saith.
Beth a feddyliai llawer o'r gweinidogion sydd bron â cholli eu gwynt a'u lladd eu hunain gydag un eglwys o ryw ddau cant o aelodau neu ddwy eglwys fach o gant yr un, a'r rhai hyn ddim ond dwy filltir oddi wrth ei gilydd—o ofalu am chwech o eglwysi ar wasgar trwy ddarn o wlad yn estyn o bymtheg i ugain milltir. Ni wn a all bugail defaid y dyddiau hyn ofalu am gynifer o ddefaid ag a wnâi rhai y dyddiau gynt. Nid wyf yn cofio sut yr aeth yr alwad iddo. Mae'n debyg fod y chwech eglwys wedi cytuno i'w alw. Ymhen pedair blynedd drachefn rhannwyd yr esgobaeth yn ddwy, ac yn 1868 daeth yr ail fugail. Ymneilltuodd y cyntaf i'r tair eglwys uchaf, a daeth y bugail newydd i'n Capel Ni, Llanaled a Llanllonydd. Gŵr ieuanc tal gyda llais mawr, pregethwr gwych, oedd yn fyw hyd yn ddiweddar.
Yr oedd y fugeiliaeth erbyn hyn yn dechrau dyfod yn gwestiwn llosgawl. Credaf i'r fugeiliaeth gael ei mabwysiadu yng Nghwm Eithin yn un o'r lleoedd cyntaf. Mae'n debyg fod dau reswm am hynny. Yn un peth yr oedd yn agos i'r Bala, yn yr un Cyfarfod Misol â Dr. Edwards, ac yr oedd ei ddylanwad ef yn fawr iawn yno. Peth arall, yno yr oedd yr eglwysi mwyaf byw yng Nghymru ac yn gweled gwerth y fugeiliaeth yng nghynt na rhannau eraill o'r wlad, er bod llai o angen amdani yno nag yn yr un rhan arall. Nid wyf yn credu bod dim angen amdani yn Ein Capel Ni yr adeg honno, oherwydd gofal a medr y blaenoriaid. Cyn pen hir iawn drachefn rhannwyd yr esgobaeth yn dair, gan roddi dwy eglwys i ofal pob bugail. Felly yn awr mae tri yn gofalu am ran o Gwm Eithin lle nad oedd un yn fy nghof cyntaf i. Methaf â gweled fod yr eglwysi fawr mwy llewyrchus nag oeddynt o dan ofal yr hen do o flaenoriaid. Ond cwestiwn arall yw pa fath olwg a fuasai arnynt erbyn hyn pe buasent heb ofal bugeiliol ar ôl i'r hen do o flaenoriaid farw.
