—siaredais bethau y dylaswn eu cadw i mi fy hun. Nid oedd yn lles
iddynt. Bum mewn blinder mewn canlyniad i hynny. Nid oes modd bod yn rhy ofalus. Gyda mwy o burdeb mewnol gall dyn fentro ei reddfau-a byw yn naturiol, fel y cana'r aderyn. Ond gyda chalon ddrwg fel sydd gennyf fi, ni all dyn ddweud popeth a ddaw i'w feddwl. Mae angen gwyliadwriaeth gyson ar air a myfyrdod.
Edrychai iddo'i hunan er yn fore, a dadansoddai'i gymhellion a'i ddiffygion heb gêl nac arbed. Yr oedd haen ddofn o gyfriniaeth yn ei natur. Fe welir oddiwrth yr Hunangofiant i honno gael ei mynegiant cyntaf yn ei gariad rhyfedd at olau dydd, ac ochrau'r mynydd, a'r ffridd, a'r ffrydiau; ochr arall iddi oedd ei ddiflastod at y lofa a'i thywyllwch. Parhaodd yr angerdd hwn at natur ar hyd y daith, fel y prawf a ganlyn:—
'Rwy'n ysgrifennu'r gair hwn Ebrill 28, 1936. Diwrnod eithriadol deg, wedi gaeaf hir. Mae prydferthwch y coed yn dechrau dwyn dail, a'r blodau'n agor, glesni'r maes, a glesni'r nef—o'r braidd yn ormod i'w ddal. Daw llif gorfoledd ynof i gydgordio â gorfoledd natur. Ond cafodd y gyfriniaeth hon ei mynegiant uchaf ac amlaf yn y ffurf a gymerth ei brofiad crefyddol. Er na cheir prawf amlwg ei fod yn gynefin â gweithiau'r prif gyfrinwyr nac yn ymwybydol ddilyn eu disgyblaeth, eto hwynthwy yw cymdeithas briod ei dueddfryd. Gwelwyd eisoes fel y cadwai ei ffaeleddau dan law wrth eu cyffesu a'u dinoethi'n ddi-drugaredd, fe geir cyfeiriadau lu hefyd yn ei ddydd-lyfrau at yr oriau mawr o dangnefedd pur a enillai mewn gweddi a myfyrdod a choncwest ar ei ddrygau.
Pwy a feddyliai yn ei gwmni diddan, a than hud ei bersonoliaeth hawddgar, hamddenol, y gwyddai am frwydrau parhaus un nad oedd byth yn fodlon arno ei hunan, ond fe ddylid cofio hefyd fod i'r un galon ei gorfoledd eithriadol. Ysgrifennai ym mlwyddyn ei farw:—
Byddaf yn fy nal fy hunan yn canu ymron bob bore wrth godi o'm gwely, ac wrth wisgo. Nid oes gennyf lais canu, na dawn i ganu, ond fe dardd cân yn fy nghalon bob bore—emyn fel rheol, ac wrth ganu, teimlaf, fel rheol, ryw hapusrwydd a llawenydd rhyfedd. Gan fod yr Ysbryd Mawr yn cyffwrdd â'm hysbryd i, credaf mai ohono Ef y daw'r gân i'm calon.
