GEIRIADUR BYWGRAFFYDDOL
A
AARON, oedd wr enedigol o Gaerlleon ar Wysg, sir Fynwy. Y mae yn dra enwog mewn, hanesyddiaeth eglwysig, fel un o ferthyron cyntaf Ynys Prydein. Cafodd ef ac un arall o'r enw. Julius, eu rhoddi i farwolaeth gyda'u gilydd yn Nghaerlleon, trwy y poenau creulonaf a allasai gelynion ddyfeisio, yn ystod yr erledigaeth dan Dioclesian, yn y flwyddyn 303, tua'r un amser a St. Alban, yn ol fel y dywed Mathew o Westminster. Nid oes genym un hanes pa beth oedd ei enw Prydeinig. Yr oedd yn arferiad gan y Prydeiniaid Cristionogol i gymeryd enwau newyddion o'r Hebraeg, Groeg, neu y Lladin, ar y pryd eu bedyddid. Y fath oedd yr amgylchiad gydag Albanus ac Amphibalus, Yn ol Waltere Mapes, Geoffrey o Fynwy, a Giraldus Cambrensis, cysegrwyd eglwysi ardderchog i Aaron a Julius yn Nghaerlleon. Yr oedd yn perthyn i'r eiddo Aaron urdd enwog o ganonwyr, a'r eiddo Julius wedi eu hurddasu i chor o fynachesau. Cadarnheir hyn i ryw fesur gan Lyfr Llandaf, a hysbysir ni gan esgob Godwin, fod gweddillion yr eglwysi hyny i'w canfod yn ei amser ef. Y mae eu gwyliau wedi eu gosod yn y Merthyrdraeth Rhufeinig ar y cyntaf o Orphenaf. Bernir hefyd fod Llanharan, yn sir Forganwg, wedi ei chysegru i Aaron. Os felly, rhaid mai llygriad o Aaron yw Llanharan.
ABBOT, JOHN, ydoedd weinidog y Bedyddwyr o'r flwyddyn 1651, i'r flwyddyn 1660. Yr oedd yn cymeryd rhan yn y ddadl gyhoeddus ar fedydd yn eglwys St. Mary, Abergavenny, yn y flwyddyn 1653, rhwng Mr. Toombs, dros fedydd y crediniol yn unig, â Mr. Cragg, dros fedydd plant â bedydd y crediniol. Ymddengys mai un o'r Bedyddwyr oedd gweinidog y plwyf yn y Fenni yr amser hwnw. Yn hanes yr ymddadleu uchod gelwir ef Mr, Abbot, "preacher resident" a nodir ei fod wedi ei drochi. Tebygol iddo aros yno hyd yr erledigaeth; oblegyd y mae Dr. Calamy yn nodi ei droi ef allan o'r Fenni o gylch 1660. Y mae Mr. Crosby yn ei enwi yn mlaenaf o bump o wyr dysgedig a ymadawsant a'r Eglwys Sefydledig, ac a ymunasant â'r Bedyddwyr trwy drochiad. Cafodd ei droi ymaith o'r eglwys, meddir, yn 1660
ABEL, PARCH. JOHN, ydoedd fab i Mr. William Abel, o blwyf Llanstephan, yr hwn oedd yn arfer pregethu yn achlysurol yn Hen Gapel Llanybri a'r gymydogaeth hono. Cafodd Mr. John Abel felly ei ddwyn i fyny mewn teulu crefyddol, a thueddwyd ef yn moreu ei oes i roddi ei hunan i'r Arglwydd, ac i'w bobl yn ol ei ewyllys ef. Derbyniwyd ef yn aelod o'r eglwys gynulleidfaol yn Llanybri. Yn mhen ychydig amser canfyddwyd fod ynddo ddefnyddiau cymwys i fod yn bregethwr, anogwyd ef i arfer ei ddawn yn yr eglwys; a thua'r flwyddyn 1789, aeth i'r ysgol ramadegol yn Nghaerfyrddin. Derbyniwyd ef wedi hynny i'r coleg Henadurol yno; a phan oedd ei amser ar ddyfod i fyny, derbyniodd alwad oddiwrth yr eglwys gynulleidfaol a gyfarfyddai i addoli Duw yn Nghapel Sul, Cidweli ; cydsyniodd a'r alwad. Yn 1794, cafodd ei urddo yn weinidog ar yr eglwys hono, lle y bu yn llafurio gyda gradd o lwyddiant dros 25 o flynyddoedd. Yr oedd gelyniaeth trigolion Cidweli yr amser hwnw yn fawr at Ymneillduaeth; nid oedd y gynulleidfa ond bechan, a rhif yr aelodau yn ychydig. Ond trwy fod Mr. Abel yn ŵr dysgedig, ac yn cadw ysgol yn gystal a phregethu, efe a fu yn foddion yn law yr Arglwydd i symud gelyniaeth y trigolion, a daeth i gryn ffafr gydag amryw yn y dref a'r wlad oddi amgylch. Yr oedd arwyddion amlwg o foddlonrwydd yr Arglwydd ar ei weinidogaeth yn y lle.
ABRAHAM, esgob Tyddewi, yr hwn a ddaeth i'r esgobaeth ar waith Sulgen yn ei rhoddi i fyny, yn 1076; yn mhen dwy flynedd wed hyny efe a fu farw, oddeutu yr amser y glaniodd y Daniaid, ac y dinystriasant ddinas Tyddewi. (Brut y Tywysogion.)
ABRAHAM, ROWLAND, a anwyd mewn lle a elwir Dol Cwm Brwynog, ar odre yr Wyddfa, yn mhlwyf Llanberis, yn y flwyddyn 1769. Ei rieni oeddynt Abrabam a Chatherine Mathew. Hwy a symudasant o Ddol Cwm
