Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/43

yn ol pob tebygolrwydd, nad oedd wedi cyrhaedd canol oed, a chedwid
ei wylmalisant ar y dydd hwnw yn Llanelwy am lawer oes. Claddwyd
ef yn ei glwys ei hun. Y mae eglwys Llanasa yn sir Flint wedi cael
ei chyflwyno iddo. Cafnodir dywediad o'i eiddo, sef
"Y neb a Indd ddysgu crefyikl,
Trwy genfigen ettgl rybuild."
ASCLEPIODOTUS, iarll Cernyw, yr hwn a ddewiswyd gan y
Prydeiniaid yn frenin arnynt pan yn cael eu gormesu gan Allectus,
llywydd Rhufeinig Llundain y pryd hwnw. Tan ei lywyddiaeth of y
Prydeiniaid a ymosolasant ar ddinas eu gelyn, a phan ddynesasant yr
nel Allectus yn aberth i'w dduwian. Pa fodd bynag, cymerodil
brwydr galul le, yn mha un y syrthiodd Alloctus, a'i ddilynwyr a
laliwyd nen a ffoisant. Yna Livins Gallus a ganodd ddorau y ddinas
gan ymdrechu ei harbel; eithr Asclepiodotas a warchauld ar y lle,
ac wedi derbyn adgyfnerthion, a'i cymerth trwy ruthr, a'r Rhufeiniaid
oll a roddwyl i fiu y cleddyf. Trwy hyn, sicrhaodd Asclepiodotus ei
bun yn frenin, ac efe a deyrnasodd ddeug mlyned, pryd y cododd
Coel Coedebawg mewn gwrthryfel yn ei erbyn, ac a'i lladdodd mewn
brwydr. Brutiau Cymreig.
ASSER MENYW, nen Asser Menevensis, oedd fynach tra dysgedig
yn niwedd y nawfed a dechreu y degfed cant. Cafodd ei ddwyn i fyun
yn Nhy Ddewi, a dywedir mai ci athraw oedd y tryleu Ioan Erigena.
Ymddengys fod Asser yn deilliaw o wohelyth tywysogaidd, sef odliwrth
Rhodri Mawr. Pan oeild yn ieuauc, rhoes arwyddion eglur Lad dyn
cyffredin fyldai, a sylweddodd hyny drachefn yn ystod ei fywyd gwir
wasanaethgar. Cafodd nodded archesgob Ty Dilewi pan yn dechren ar
daith ei fywyd, yr hyn a fu'n achiles ragorol iddo. Yrodd yr arches-
gob Nofis yn går agos i Asser, ac felly naturiol oedd iddo fod yn gefn
da. Aeth si ar led am ddysg a duwioldeb Asser, a chlyhu Alfred Fawr,
brenin Lloegr, am ei rinweddau, a gyru a wnaeth i Dy Ddewi genadau
i erfyn arno dala ymweliad a'i lys ef. Ar ol cryn yubil, myned a
wnaeth, a chafodd dderbyniad inwyaf croesawgar gan y brenia.
Cymerth hyn le yn nghylch y flwyd lyn 0.C. 880. Yn swydd Wilta
yr oedd y llys yn aros y pryd hwn, mewn lle o'r enw Dene. Ar ol
tario enyd yn y lle, bwriadodd Asser ddychwelyd i'w fynachlog yn
Nghymru, ond Alfred ni fynai glywed son am hyn, ac erfyn arno'n
galed a wnaeth am iddo aros o hyny allan yn ei lys; ond ni wnai Asser
hyny gan yr ystyriai fod gan y wlad a'i magodd hawl cyflawn i bob
dysg a dawn a feddai, ac mai ei ddyledswydd pendant oedd dychwelyd
a gweithio yn yr eglwys yn ngwlad ei enedigaeth. Ceisiodd y brenin
ganddo wed'yn ranu ei amser cyl-rhwng y llys a'i fynachlog yn Nh
Ddewi, gan dario chwe' mis yn y naill a'r un faint yn y llall, ond ni
chydsyniai Asser & hyn ychwaith, hyd nes y cai gydymgynghori hefo'i
frodyr yn y fynachleg. Pan oedd yn d'od adref oddiwrth Alfred, aeth
yn sal, a bu dan orfod aros yn Nghaer Wynt am flwyddyn gron heb
syflyd, a plan ddaeth yn dipyn bach yn well, cefnodd ar y lle ac
unionodd am Dy Ddewi. Rhoes y pwnc o flaen ei frxlyr, a chymhell-
asant hwy ef i fyned, oblegyd yr oeddynt lwy a'u llygaid yn eu penau.
Yr oedd Hyfaidd tua'r pryd hwn yn goresgyn ac yn gorthrymu eu
tiroedd yn y De, a da oedd cael cefn fel Alfred Fawr i wastrodedd
cenaw creulon cyfrwys fel Hyfaidd. Cynghorasant of i fyned, ac felly
y bu; ymaith yr aeth, gan lwyr fwriadu aros oad tri mis gydag Alfred,