dylanwadau hyn, dir yw y gadawyd eu hol yn fawr ar bobl yr ardal yn gyffredin, a phob un o'r ddau ddylanwad yn fwyaf yn ymyl ei gartrefle arbennig ei hun.
Fe lefeiniwyd yr ardal gan yr ysbryd llenyddol yn amser Eben Fardd yn gymaint, fe ddywedid, fel y gallai pawb braidd yn y lle wneud rhyw fath ar englyn yn ei amser ef! Eithr yr oedd i Eben Fardd, yn arbennig yn ei flynyddoedd olaf, ddylanwad arall uwch na hwnnw, sef dylanwad crefydd bersonol syml a dwys, a dylanwad cymeriad pur ac aruchel, ac erys y dylanwad yma o'i eiddo wedi i'r llall braidd beidio, ac nid yw wedi cilio hyd y dydd hwn.
Eben Fardd a gychwynnodd y Cyfarfod Llenyddol yn yr ardal, ac efe a'i hadfywiodd yn y wlad. Y mae efe wedi ysgrifennu rhyw adroddiad am y cyfarfodydd hyn yn llyfr cyfrifon yr eglwys, a gedwid ganddo. Ac megys ag y mae cyfrifon yr eglwys a hanes y cyfarfod llenyddol yn yr un llyfr, ac yn waith yr un gwr, felly yr un modd y cymhlethwyd y ddau ddylanwad, sef y crefyddol a'r llenyddol, drwy ei gyfrwng ef, yn hanes pobl Clynnog, sef pobl glannau'r môr yn fwyaf neilltuol. Fe fernir fod yn werth dodi'r adroddiadau hynny i lawr yma ar amryw gyfrifon: fe daflant oleu ar gymeriad yr ysgrifennydd, yn un peth, a thros ben hynny, hefyd, y maent yn rhoi hanes cychwyn ysgogiad a droes allan yn un go bwysig yn ei ddylanwad ar feddwl pobl y rhanbarth hwn of Gymru. Ar wahan i bob ystyriaeth arall, fe daflant oleu ar natur y dylanwadau, o un cyfeiriad, a fu'n llunio cymeriad pobl yr ardal ar un cyfnod pwysig yn eu hanes. Fe alwyd yma y cyfarfodydd hyn yn gyfarfodydd llenyddol, am mai fel y cyfryw yr adnabyddir hwy yn y wlad, ac yr arferir cyfeirio atynt. Eithr yr oeddynt o nodwedd ysgrythyrol, a "chyfarfodydd darllen " yw y penawd ar y cyntaf yn llyfr yr eglwys; ond yn ddiweddarach gelwir hwy yn gyfarfodydd addysg."
Cyfarfodydd darllen mewn cysylltiad âg Ysgol Sabothol Pentref Clynnog. 1852. Ebrill 5. Cynhaliwyd y cyntaf o'r cyfarfodydd hyn. Llywydd: Ebenezer Thomas. Beirniaid: James Williams, Evan Thomas a Robert Parry. Testyn: Y disgrifiad o'r March, Job xxxix. 19-26. Gwobrwyon: goreu, Llyfr hanes Eisteddfod y Wyddgrug, 1851, etc.; ail oreu, Yr Hyfforddwr, etc. gan Charles. Rhoddedig gan Ebenezer Thomas. Enillwyr: goreu, David Hughes Cae'rpwysan; ail oreu, William Jones Ty'nycoed."
