Ymhen ychydig daethom i'w golwg, pan yn troi ychydig o'r ffordd, ac wedi i un o honynt ddarllen ychydig o adnodau o'r Beibl, a myned i weddi, rhoddwyd penill allan i'w ganu, ac aethom ymlaen gyda hwy, dan ganu, ac ymddiddan am y pregethau, ac adrodd ein teimladau o dan eu heffeithiau, nes cyraedd at dý cyhoeddus, a elwid y Tai hirion, ac yma gorphwysasom ychydig i gymeryd lluniaeth. Wedi darllen yma, drachefn, ychydig o air yr Arglwydd, a myned i weddi, aethom ymlaen dan ganu, hyd nes y cyrhaeddasom dŷ cyhoeddus arall, a elwid Bwlch-y-buarth, lle y goddiweddasom fintai arall, wedi bod yn cymeryd lluniaeth, ac yn addoli. Oddi yma, aethom ymlaen, yn dyrfa lled liosog erbyn hyn, tua Mynydd Nodol. Tra bwy byw mi gofia'r lle." Mae y daith ymlaen i'r Bala, a'r pethau a gymerasant le yno, yn hynod ddyddorol ac addysgiadol.
Ystyrir hanes yr achos yn Mhentref Ffestiniog, gan y pentrefwyr hynaf, fel yn perthyn i dri chyfnod. Y Cyfnod Cyntaf yn yr Hen Gapel, o 1784 i 1814. Gwneid yr eglwys i fyny y tymor hwn o nifer o hen frodyr a chwiorydd duwiol, heb ddim yn neillduol i'w gofnodi am danynt, ond eu bod yn meddu sel a ffyddlondeb dihafal yr oes yr oeddynt yn byw ynddi. Morgan Prys, o'r Garth, oedd noddwr penaf yr Ysgol Sul. Yr oedd ef o linach yr enwog Archddiacon Prys, o'r Tyddyndu. Bu farw oddeutu 1811, yn 51 mlwydd oed, a mawr oedd y golled ar ei ol. Bu ei goffadwriaeth yn barchus yn yr ardal o hyny hyd yn awr. Gŵr o'r enw Robert Ellis, Tycerig, hefyd a fu yn weithgar gyda'r achos y tymor hwn. Wrth wneuthur ymchwiliad tuag ugain mlynedd yn ol, methasom a chael allan y bu mwy na dau flaenor yn yr Hen Gapel, sef,
OWEN ROBERTS, BWLCHIOCYN, A JOHN HUGHES—
gŵr yn gweithio yn y chwarel. Anhawdd yw gwybod gan
