eglwys y plwyf, mewn ufudd-dod i flaenoriaid y corph, a dyna sail y traddodiad mai o'r eglwys y daethant allan.
Dechreuwyd yr achos hwn tua y flwyddyn 1758, mewn anedd-dy o'r enw Migyn-y-Bwlch, yn agos i Dyddyn yr Eglwys. Ni wyddys enwau y pregethwyr fu yn eu cynnothwyo ar y dechreu, ond y mae yn dra thebygol i'r rhag-grybwylledig Thomas Walters ddechreu pregethu tua yr amser hwnw, os nad oedd yn gynghorwr Methodistaidd cyn hyny. Yn 1760 symudodd y gynnulleidfa fechan o Migyn-y-Bwlch i Penydarren, tyddyn-dy a safai yn agos i safle bresenol gweithfa wlan Mr. John Howells. Buont yn ymgynnull i'r lle hwn nes i'r capel gael ei adeiladu yn 1765. Dyddiad gweithred y ty cyfarfod yw Mai 13eg, 1765, a pherchenogion y tir oedd Henry Jones, ac Anne ei wraig. Yr oeddynt ill dau yn aelodau o'r eglwys, ac felly rhoddasant y tir i'r achos dros 999 o flynyddau. Yr ymddiriedolwyr oeddynt Thomas Walters, William Thomas, Henry Williams, John Williams, John William Harry, Jeremiah Jones, a Phillip Jones. Gan fod y capel hwn o fewn ychydig gyda dwy filldir i gapel Penmain, ac yn yr un plwyf, mae yn ymddangos nad oedd yr hen weinidog Phillip Dafydd, yn gwbl foddlon i'w adeiladaeth, ac yn enwedig gan fod y bobl yn ryw fath o haner Methodistiaid. Pa fodd bynag, bu eglwys Penmain mor garedig a gwneyd casgliad at draul adeiladiad y Tynewydd. Fel y canlyn y crybwylla Mr. P. Dafydd hyny yn ei ddyddlyfr: "Medi 14eg—Heddyw yr oedd ein cyfarfod cymundeb yn Mhenmain, lle y pregethais oddiwrth 1 Pedr iv. 4, ac y gweinyddais Swpper yr Arglwydd. Lled sychlyd oeddwn yn fy ysbryd, ac nid oedd y cynnulliad yn lluosog. Gwnaethom heddyw gasgliad i gynnorthwyo y bobl sydd wedi adeiladu ty cyfarfod newydd yn mhlwyf Mynyddislwyn, yr hwn a gyfenwant Bethel Newydd."
Mae yn ymddangos i Mr. Walters gael ei urddo yn weinidog tuag amser agoriad y capel. Mae yn debygol mai y bobl eu hunain ddarfu ei urddo, yr un fath ag y gwnaed yn y New Inn. Bu Mr. Walters yn llafurio yn y weinidogaeth yma am naw mlynedd ar hugain, gyda pharch a derbyniad mawr. Yn ei dymor ef, byddai Mr. Williams, Pantycelyn, ac eraill o bregethwyr y Methodistiaid, yn ymweled a'r Tynewydd, pa bryd bynag y deuent trwy yr ardal. Yr oedd un Rowlands (nai i Mr. Rowlands, Llangcitho) yn offeiriad yn Mynyddislwyn a Bedwellty, am rai blynyddau yn amser Mr. Walters, a dywedir i Rowlands Llangeitho, ofyn ryw dro i Williams, Pantycelyn, pan glywodd iddo fod yn pregethu yn y Tynewydd, paham nad aethai i bregethu i eglwys ei nai yn lle i'r Tynewydd, a'i ateb ydoedd, "Yr wyf bob amser yn hoffi myned i nithio lle byddo gwynt." Yr oedd eglwys y Tynewydd y pryd hwnw, fel y mae wedi bod bob amser oddiar hyny hyd yn awr, yn nodedig am ei gwresogrwydd crefyddol, a doniau digyffelyb ei haelodau i ganu a gweddio. Ryw gymaint o amser cyn marwolaeth Mr. Walters, darfu i un Edmund Williams, neu "Emwnt Cilfynydd" fel y gelwid ef, yr hwn a fuasai yn aelod defnyddiol o'r eglwys am flynyddau, ymadael yn heddychol, a rhai eraill gydag ef, er cychwyn achos crefyddol yn Risca, a hyn oedd dechreuad eglwys y Methodistiaid yn y lle hwnw. Yn nhymor gweinidogaeth Mr. Walters, cyfododd o leiaf dri o bregethwyr yn yr eglwys, sef nai y gweinidog, Mr. Thomas Walters, wedi hyny o'r New Inn, Mr. William George, a Mr. John Davies. Bydd genym achlysur i son etto am bob un o honynt hwy wrth fyned rhagom.
