Tudalen:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 1.djvu/297

Prawfddarllenwyd y dudalen hon

llosgwyd llawer o'u capelau yn lludw gan y werin afreolus dan arweiniad ei huwchradd. Yn 1712, ymosodwyd ar gapel yr Ymneillduwyr yn Llanfyllin gan ddynion anhywaeth, dan gyfarwyddyd Mr. Price, Bodfach, a'r blaid Doriaidd, a llosgwyd ef yn gydwastad a'r llawr.

Tra yr oedd "ty eu sancteiddrwydd a'u harddwch lle y molianai eu tadau wedi ei losgi â thân," cyfarfyddent i addoli mewn ty anedd, yn union ar gyfer Eglwys y plwyf. Teimlai Mr. Foulkes, yr offeiriad, yn ddigllawn o herwydd eu bod yno; a thywalltai felldithion arnynt o'r pulpud bob Sabboth mewn ymadroddion a ferwinai glustiau hyd yn nod yr Eglwyswyr eu hunain. Amlygai amryw o'r plwyfolion anfoddlonrwydd iddo, ac aeth un gwr cyfrifol i achwyn wrtho am ei ymddygiad, ac i sicrhau iddo ei fod trwy ei ymosodiad parhaus arnynt yn creu rhagfarn yn ei erbyn ei hun, ac yn enyn cydymdeimlad â'r rhai a erlidiai. "Gadewch i mi," meddai Mr. Foulkes, "roddi un trinfa dda iddynt y Sabboth nesaf, ac yna gadawaf lonydd iddynt." Ond cyn i'r Sabboth nesaf ddyfod, tarawyd ef â dyrnod yn ddisymwth gan angeu, ac ar darawiad galwyd ef ger bron ei Farnwr i roddi cyfrif am ei weithredoedd!

Yn y flwyddyn 1714, ar esgyniad Sior I. i'r orsedd, daeth y Whigiaid drachefn i awdurdod. Ystyrient hwy, a hyny yn briodol, y dylasent amddiffyn personau a meddianau y deiliaid, beth bynag fuasai eu golygiadau crefyddol; a barnent fod eu rhagflaenoriaid yn yr awdurdod wedi bod yn anffyddlon i'w hymddiriedaeth drwy oddef, os nad oeddynt yn cefnogi, y werin anwybodus a llidiog i'w hysbeilio o'u meddianau, a distrywio eu capelau. Penderfynasant gan hyny mai eu dyledswydd oedd adfer eu heiddo i'r dynion a yspeiliasid, ac ail adeiladu, a hyny ar draul y Llywodraeth, y capelau a ddistrywiasid. Mae y dull y daeth sefyllfa capel Llanfyllin i glustiau yr awdurdodau yn deilwng o'i gofnodi. Yn mhen amser ar ol dinystriad y capel, daeth Syr Joseph Jekyl ar ei gylchdaith fel barnwr i Lanfyllin, lle yn y dyddiau hyny y cynhelid brawdlysoedd y sir. Yr oedd Syr Joseph yn bleidiwr i'r Ymneillduwyr, ac yn un o'r rhai a gymerodd ran flaenllaw yn mhrawf Dr. Sackeverell. Wrth ddyfod i'r dref gyda'r Uchel Sirydd Mr. Price, Bodfach, a gweled y capel yn adfeilion, gofynai i'r Uchel Sirydd pa beth oedd wedi dyfod o'r capel a arferai fod yno gan yr Ymneillduwyr Protestanaidd. Atebwyd ef fod y werin bobl wedi ei ddistrywio. "Y werin bobl!" atebai y barnwr, "onid oedd yma swyddogion y Llywodraeth, a chwithau yn Uchel-Sirydd yn byw yn eu hymyl—ni ddylasech ar un cyfrif oddef iddynt wneyd y fath beth;" a gorchymynodd i'r holl rai oedd a llaw yn y weithred gael eu dwyn ger ei fron ef dranoeth. Dranoeth a ddaeth, ond nid ymddangosodd neb ger bron; a rheswm da paham, gan y gwyddai yr Uchel-Sirydd a Mr. Foulkes, yr offeiriad, mai dan eu cyfarwyddyd hwy y gweithredodd y bobl. Cynghorasant y rhai oedd yn euog i ffoi y noson hono, fel na ellid cael gafael ynddynt dranoeth; ac felly fu, diangasant ymaith, a chan faint eu dychryn ni ddychwelodd rhai o honynt byth i'r lle. Digiodd y barnwr gymaint wrth yr ymddygiad—oblegid deallodd fod ystryw wedi ei arfer— fel y penderfynodd y mynai symud y brawdlys o Lanfyllin i'r Trallwm a'r Drefnewydd, lle eu cynhelir bob yn ail hyd y dydd hwn. Ail godwyd capel Llanfyllin gan y Llywodraeth yn y flwyddyn 1717. Rhoddodd y Llywodraeth gareg goffadwriaethol ar y capel hwn, ac arni y cofnodiad a ganlyn:—