14, Don a'i feroh Arianrod, amy rhal y bydd gwnym efallai sîr yn ychwanog i'ŵ ddyweyd mewn lle arall,
Ni fyddai yn briodol inîadnel y gweddilîion bym o adeiladau milwrol
- heb ychwanegu rhai nodiadau a? eu hoed a'u gwasanaeth. Nichyfodid
amddiffynfeydd o ddaîl y rhaî hyn gan y Normanîaìd na'r Norman- Sacsoniaid diweddar, ae niâ ydys yn cael fod y Daniaid na'r Bacsoniatd. cynteîìg wedì ymsefydlu erioed yn y parthau hyn hyd yn nod ar adegio ryfel; gan hyny bernir yn ììed sicr eu bod yn perthyn i'r Brutaniafâ neu
- y goresgynwyr Rhufeinig. Ar y dybiaeth y gallent fod wedi eu 6odi ìî
ryw raddau gan gyn-feodorion y wlad,. byddai yn anmhosibl dyfalu eu hoed ; ond os Rhufeinig ydynt, fel y mae mwyaf o sêiliau I gredu, dichon y «ifi ŷ ffeithîau canlynol rywfaint o oleuni gwanaìdd ar achlymuron eu oyfodiad. EriFulius Cesar a'î luoedd lanio yn Brydain tun 05 O.C., ni ' ddaeth y Rhufeiniaid mor bel! a gwlad y Gordofigion hyd ddyddiau Claudian, yn O.C. 50, Yn y flwyddyn hono crybwylla Tacîtus, hanesydd. Bhufeinig, i Iioedd o honynt, odan. lywyddiaeth Ostorius Sespula, oreg- gyn gwlad Arfon hyd y “' Cancarum Promontorînm,” sef Braich-y-pwll, erfyn eithaf Lleyn yn Aberdaron. Ni wnaed un ymgaìs sr ol yr ym- “ gyrch hon at fforfio trefedigaeth (colong) o Arfon, oblegid bn raid i'r Huoedd buddugoliaethus ymadael yn ebrwydd. Ond yn yfl O.C, 58 daeth Suebonius Paulinus gyda'i luedd arfog, a chan ruthro allan o ffor- estydd anhygyrch y Wyddfa yn erbyn isêldiroedd Arfon, » ddilynodd olîon gwaedlyd Ostorïus. Y Gordofigion, gan dybied y diweddai yr ym- gyrch hwn fel yrun blaenorol, mî chymoraaant arfan i fyny yn erbyn Suetonius, eithr dewìaasant deìu treth. Ond, ys gwìr diareb Beneca, 5“ Lle mae Rhufain yn gorchfygu mae yn cyfaneddu,” felly yma, yr oedd ewìnedd yr eryr wedi cael en planu yn rhy ddwfn i'w ysgwyd ymalth, Ao eri gorff-y fyddin ymaddel, gadawsant ar eu hol warchodu gadw meddiant o'r hyn a enilla€ant. Prif wersyll y gwarchodlu hwn, fely tybir, oedd Caer Beiont (Caerynerfon). Y Gordofigion, wedì gweled hyn, ac nad oedd o'n blaên end darostyngiad cenedlaethol, a ruthrasant 4r y gwarchodlu Rhufeinig ; a chan mor ddisymwth y gwnaed hyn, yn nghydag amlder yr ymosodwyr, laddwyd y gwarchodlu hob adael cy- 'maiol ag un yn fyw—gweibhred herfeiddiol a gostiodd yn ddrud i'r Gor- doSgion oedd hon ; canys yn mhen ychydlg ar ol y gyflafan hôno dych- welodd llengoedd Rhufeinig odan lywyddiaeth y galluog Julius Agricola, a chan gyhoeddi rhyfel anghymmodlawn yn erbyn y Gordofgion,. a 1wyddasaut i'r fath raddau nes dileu y llwyth hwnw bron oddisi wyneb - y ddaear,
Ein hamcan yn coffau yr amgylchiadau hyn yw rhoâdì byr olwg ar y pelhau a arweiniant í gyfodi, neu oleíaf i aladeiladu, yr amddiffynfeydd hyn; oblegid yn ystod y rhwthrgyrchoedd hyn yr adeiladodd Buetonus ac Agricola orsafoedd milwrol yn mhob rhan o Arfon. Am Agrioola, sylwa Carnhuanawo iddo sefydlu caerau trwy y wlad gyda chymaint o fedruwrwydd na alleî yr un cwr ddianc yn ddianafedig.” Dyma, fel y tyblwp, ddechreuad goruchwyliaeth Rhufain dros y rhan hon o Wynedd, Gallaaem gyfeirio y darllenydd aì Juaws o fanau yn amgylchnedd Caer
