Pennod VIII.
YMHEN ychydig amser ar ol y cyfarfod yn Heol y Felin, cynhaliai Pabyddion Casnewydd eu Gwyl Fair flynyddol. Yr oedd yn arferol i Babyddion y sir ddod yn finteioedd i'r dref i gymeryd rhan yn yr orymdaith noson yr wyl, a chan fod ymhlith y rhai hyn lu o bersonau eithafol o ofergoelus ac anwybodus, cai Protestaniaid ieuainc yr ardal gryn lawer o ddifyrrwch wrth ganfod ystumiau digrif rhai ohonynt. A chan yr ystyriai y Pabyddion y chwerthinwyr gwatwarllyd yn gableddwyr, terfynai yr wyl yn aml mewn ymladdfeydd a thywallt gwaed. Cariai bron bob aelod o'r orymdaith ganwyll fawr neu dorch bŷg yn ei law, a chanent rigymau hirion am rinweddau cyfareddol y goleuadau, y rhai oeddent i gyd wedi cael eu bendithio ymlaen llaw gan offeiriaid, i gadw y sawl a'u carient yn rhydd a diogel rhag cynllwynion y diafol, malais dewiniaid, a drwg fwriadau y "dynion hysbys," fel y dywed yr hen gân sy'n desgrifio'r wyl,—
"Pob un a'i ganwyll yn ei law,—
Hwn fyddai'r pennaf un:
Os byddai 'i ganwyll ef yn fwy,
Mor ffodus fyddai'r dyn!
Os llosgai'n oleu ac yn glir,
Mawr rinwedd feddai hon,
I gadw draw bob drwg o'r tir,
A'u gwneuthur oll yn llon:
Ni chredai deuai unrhyw ddrwg
Oddiwrth y storom gref,
Nac oddiwrth rithiau'r ysbryd drwg,
Na holl daranau'r nef;
Nid ofnent holl fwganod nos,
Na dychrynfeydd y fall,—
Canhwyllau Mair a'u cadwent hwy!
On'd oedd y rhai'n yn gall?"
Y noson hon, nid oedd rhif yr orymdaith yn llawn cymaint ag arfer, am fod rhai o brif Babyddion y dref a'r sir yn cynhadledda
