386 CYNYDD METHODISTIAETH, [dOSB. III.
yr amgylchiad galarus fod yn fuddiol i'r oes bresenol, ac effeithio yn dda ar oesoedd ar ol hyn. Priodol, tybygem, ydyw codi arwydd yn y fan lle y gor- wedd y graig a barodd y fath long-ddrj^lliad alaethus.
Nid yw yn beth syn, ar lawer o gyfrifon, i anghydwelediad gj'fodi yn mysg ein tadau. Codasai yn mysg yr apostolion eu hunain. Cafodd Peda: ei wrthwynebu yn ei wj-neb gan Paul, am ei fod i'w feio (Gal. ii, 11) ; a bu cjTnaint cynhwi-frhwng Paul aBarnabas, ar rywachlysur, fel yr ymadawsant oddiwrth eu gilydd (Act. xv, 37 — ^O. "Nid yw y goreuon o ddynion ond dynion ar y goreu." Dywedir hyn, nid i liniam y drwg, nac i'w esgusodi, ond i'w ochel. Dylem jTndeimlo cymaint â gwendid a Uygredigaeth ein natur, fel ag i ochel rhoddi dim achlysur i gyffroi ei drwg-anwydau, a dylem hefyd fod mor gyduabyddus bob un â'i golliant ei hun, fel ag i allu cyd- ddwyn â choUiadau rhai eraill. Nid oedd y diwygwyr ar y prjd y dechreu- odd yr ymrysonfa, ond lled anghynefin eto â chydweithrediad corfforedig ; yr oeddynt oll hefyd o dan ddeugain oed : cynysgaethwyd hwy â Uawer o dân yn eu cyfausoddiad : codasid hwy yn uchel gan y llwyddiant a roddasai yr Arglwj-dd ar eu llafur, a'r anrhydedd a roddasid iddynt gan y brodyr, fel nad yw yn rhyfedd genym i'r gelyn, yr hwn sydd hen a chyfrwys, allu lluchio gwreichion anghydfod i'w plith.
Gelwir yr }-mraniad hwn yn '•'ymraniad rhwng Harris a Rowlands," a galwj-^d y pleidiau, ar ol yr ymraniad, yn bobl Mr. Harris, a phobl Mr. Eowlands. Yr oedd y diwjgiad wedi dechreu er ys ya agos i 15 mlynedd. Yr oedd rhai cannoedd o egh^Tsi bychain bellach yn britho üe a Gogledd. Yr oedd cryn nifer hefyd o offeiriaid eglwys Loegr wedi ymimo, heblaw araryw ugeiniau o gynghorwyr, mwy neu lai eu doniau a'u cyrhaeddiadau. Yn yr arloesiad rhyfeddol hwn, Mi*. Harris oedd y pri/ offeì-yn. Yr oedd wedi teithio Uawer mwy na Mr. Eowlands ; ac yr oedd ei dduU a'i ddawn, ei sel a'i wroldeb, yn ei gymhwj-so i wynebu ar y fath anialwch gwyllt ag oedd Cymru y pryd hwnw. Bendithiasai Duw ei weinidogaeth mewn modd ac i raddau anarferol. Gwnaethpwyd ef yn dad ysbrydol lluaws mawr o'r dysgyblion, ac iddo ef y rhoddasid y gwaith o bLmu yr holl eglwysi bychain trwy y dy wysogaeth. Bernid Rowhinds yn llawer uwch nag ef yn y weinid- ogaeth ; ond yr oedd RowLinds yn treulio Uawer o'i amser yn ei lyfrgell, ac yn llafurio llawer i ddarllen, ac i gyfansoddi pregethau. Yr oedd ei weinid- ogaeth yn fwy sefydlog hefyd, ac yn gymhwysach i eangu deall ei wrandaw- wyr, ac i adeiladu y saint. Nid oedd Harris, ar y Uaw arall, wedi derbyn urddau eglwysig ; a phregethai yn fwy direol, ac fel y rhoddid iddo ar y prj'd ; ond yr oedd ei weinidogaeth yn gyffredin yn nerthol iawn ; disgynai ei yraadroddion ar ei wrandawyr fel tân, nes y parai iddynt oll yn ddüai naill ai plygu neu yragynddeiriogi. Gan faint oedd ei Lifur, ei deithiau, egni ei feddwl, a thanbeidrwydd ei ysbrj'd, yr ocdd ei ddefnyddioldcb a'i ddyLnnwad yn fawr ac eang. herwydd ei wib-deithiau parhaus a chyson, rhoddid jnantais iddo ymgyfeiUachu mwy â'r cynghorwyr yn yr amrywiol eiroedd, ae
