wylliaeth meddyliol a lleisiol. Gall y llenorion, y beirdd, a'r cerddorion yn Nghymru, dystio yn gyffredinol a dweyd, "Yr Eisteddfod yw ein mam ni oll."
Ond uwchlaw, ac o dan sylfaen y cyfan o'r moddion diwylliol, mae gwasanaeth y cysegr. Yr eglwys Gristionogol sydd yn, ac wedi rhoddi tôn i'r genedl. Ymwna yr efengyl a'r galon, ac ymwna y galon a'r llais, canys o helaethrwydd y galon y llefara y genau. Mae awelon o Galfaria Fryn heibio i'r pwlpud Cymreig, yn taro yn bêrseiniol ar y glust Gymreig. Pêreiddia y genadwri lais y pregethwr, pêreiddia lais y pregethwr lais y bobl.
Mae yr ysgolion dyddiol ac ysgolion uwchraddol i'w cymeryd i ystyriaeth, ac yn gyfryw ag y dylid edrych arnynt yn cydweithredu i godi y genedl i safle uwchraddol. Mae yr effeithiau daionus yn amlwg eisoes, a rhan o'r dylanwad hwnw ydyw y sain newydd o'r Saesoneg, a geir yn bresenol yn Nghymru.
Ni all sain-lafar y Sais lwyddo i'w thraws-newid. Gall yr iaith barhau i ymledaenu, ond niddichon i sainlafar Lloegr orchfygu sain-lafar Cymru. Yn wir, mae yr unigolion o Saeson Lloegr a geir yn Nghymru, ac a gymysgant a'r bobl, fel rheol, yn colli eu hynganiad gwreiddiol, ac yn mabwysiadu y sain Gymreig.
I mi, mae y sain newydd yn dra swyn-bêreiddiol; parha i adseinio yn fy nglustiau yn barhaus, er cymaint y pellder. Ni allaf ychwaith lai na chysylltu yr adsain a phersonau hyglodus yr ochr draw i'r dwfr, a fuont yn cynyrchu yr ad sain trwy eu hymddyddanion. Ydyw, mae yr adsain yn parhau i gadw ei hunaniaeth pêrseiniol, er gwaethaf seiniau gwrthnawsiol lluosog tafodieithoedd estronol amgylchynol.
