"Mi fûm i yn Nhrawsfynydd unwaith, ryw flwyddyn yn ôl. Ac mi aeth fy nghnither â fi cyn belled â'r Ysgwrn, cartref Hedd Wyn." Syllodd yn freuddwydiol i'r afon islaw.
"Wel?"
"Ffarm fach 'run fath â sy gynno' ni adra ydi'r Ysgwrn. Ffarm fach go dlawd, popeth yn syml a naturiol a di-lol ynddi hi. Pobol syml a naturiol a di-lol ydi 'i dad a'i fam o hefyd. A hogyn felly oedd Hedd Wyn. Wel, dyma gyfaill iddo fo yn cyfansoddi englynion er cof amdano fo, englynion syml a thawel a hiraethus. I be'?"
Nid atebais, dim ond syllu i lawr i'r afon a gwylio'r dŵr yn ymdroelli'n wyn o amgylch un garreg fawr. Ni feddyliaswn i am y peth.
"Nid i rai fel yr hen Degwen Eryri 'na gael gwisgo fel sipsi mewn sioe i dynnu 'stumia' uwchben y darn. 'Ron i'n teimlo y pnawn 'ma 'i bod hi'n tynnu 'stumia' ac yn areithio uwchben bedd."
Edrychais ar y ferch wrth fy ochr. Yr oedd fflach yn ei llygaid, a chaeai ei llaw yn ffyrnig am garreg ar fur y bont. Oedd, yr oedd hi'n eneth dlos—llygaid o las golau, golau, a rhyw olwg pell, breuddwydiol, ynddynt; gwallt brown ysgafn yn llywethau wedi eu troi o amgylch ei chlustiau; talcen uchel a llydan; gwefusau meddal, direidus; gên gadarn, benderfynol. Un sâl iawn fûm i erioed am sylwi ar wisg neb, a phan ofynnai fy mam imi beth a wisgai hon-a-hon yn rhywle, ni fyddai gennyf syniad yn y byd. "Het goch, os ydw' i'n cofio'n iawn, 'mam,"fyddai fy ateb efallai. "'Neno'r Tad! Yn 'i hoedran hi?" Ac ystyriwn innau am ennyd cyn penderfynu mai du, wedi'r cwbl, oedd lliw yr het. Ond cofiaf mai côt las a wisgai Nel y diwrnod hwnnw o wanwyn yn Llanybwlch, ac i las ei gwisg wneud i las ei llygaid ymddangos yn ddyfnach. Braidd yn eiddil oedd yr ysgwyddau a gariai'r gôt, ac er bod cymeriad a phenderfyniad ym mhob osgo o'i heiddo, ymddangosai ei chorff yn egwan. Cariai ei het yn ei llaw, a chwaraeai'r gwynt â gwawn ei gwallt a'i chwythu tros ei thalcen.
"Wel, rhaid imi fynd, " meddai'n sydyn. "Mae rhyw bobol yn dŵad acw i de."
"'Fyddwch chi yn y 'steddfod heno?"
"Bydda', wrth gwrs."
